Zbyszyce

wieś

Kościół św. Bartłomieja Apostoła w Zbyszycach

Państwo

Polska

Województwo

małopolskie

Powiat

nowosądecki

Gmina

Gródek nad Dunajcem

Liczba ludności (2021)

287^[2]

Strefa numeracyjna

Kod pocztowy

33-318^[3]

Tablice rejestracyjne

KNS

SIMC

0426696

Położenie na mapie gminy Gródek nad Dunajcem

Położenie na mapie Polski

Położenie na mapie województwa małopolskiego

Położenie na mapie powiatu nowosądeckiego

49°42′28″N 20°40′43″E/49,707778 20,678611^[1]

Multimedia w Wikimedia Commons

Zbyszyce – wieś (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, w gminie Gródek nad Dunajcem, 10 km na północ od Nowego Sącza. Leży na krańcu obszernego półwyspu, na wschodnim brzegu Jeziora Rożnowskiego i jest pozostałością dawnego miasteczka zalanego przez wody jeziora w 1941.

Zbyszyce uzyskały lokację miejską w 1785 roku, zdegradowane w 1896 roku^[4].

W latach 1954-1961 wieś należała i była siedzibą gromady Zbyszyce, po jej likwidacji w gromadzie Kobyle-Gródek. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego. Przed powodzią w lipcu 1813 roku Zbyszyce posiadały prawa miejskie. Utrzymały je do 1919 roku. Znajdował się tam majątek wuja Józefa Szujskiego.

Historia

Przed utworzeniem Jeziora Rożnowskiego Zbyszyce leżały na prawym brzegu Dunajca, w jego zakolu; Dunajec oblewał je od zachodu i północy.

Zbyszyce istniały już w XIII wieku. Parafia i kościół (pod wezwaniem św. Wojciecha) powstały w połowie XIII w. (1242), a pierwszy o niej zapis pochodzi z 1326 roku. Do zbyszyckiej parafii należały też Jelna, Kobyle i Lipie.

Wieś rozwijała się jako ogniwo szlaku handlowego z Krakowa na Węgry. Podobno w 1416 roku lokowano tutaj miasto na prawie magdeburskim. Nie jest to jednak pewne, gdyż zapis mógł dotyczyć miejscowości Byszyce koło Wieliczki.

W XVI w. działali tutaj polscy bracia polscy. Do 1813 roku było to miasteczko z rynkiem, ze zwartą zabudową z 200 domami, liczyło 2,5 tys. mieszkańców. Posiadało browar, gorzelnię, karczmę z zajazdem i posterunek żandarmerii. Odbywały się tu jarmarki wyznaczone na dzień św. Idziego.

Po katastrofalnej powodzi z lipca 1813 roku, kiedy woda zabrała 30 domów, Zbyszyce nie podniosły się z upadku, i choć z prawami miejskimi, de facto były wsią. W latach 90. XIX w. liczyły 52 domy i 366 mieszkańców. Po raz ostatni w dokumentach jako miasto wspomniane jest w 1919 roku.

W 1934 roku kolejna powódź zniszczyła Zbyszyce. Podjęto wówczas decyzję o budowie zbiornika wodnego w Rożnowie. Ostatecznie, po wypełnieniu zbiornika wodą, ze Zbyszyc ocalał tylko zabytkowy kościół św. Bartłomieja z XV w. i zespół dworski z przełomu XVIII i XIX w. Dzisiaj w miejscu rynku i głównej części Zbyszyc jest tafla jeziora. W 2000 roku w Zbyszycach nagrywano większość scen do filmu Boże skrawki^[5].

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[6].

Kościół parafialny pw. św. Bartłomieja, otoczenie;
dwór, park, oficyna.

Osoby związane z miejscowością

Jan Zygmunt Kosiaty – kapitan piechoty Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej.
Mieczysław Stanisław Mozdyniewicz – pułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego.

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 160488
↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1617 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 86-87.
↑ Zatopiono miasteczko – ocalała wieś. Niezwykła historia Zbyszyc. [dostęp 2014-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-10)].
↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-10] .

Bibliografia

WojciechW. Nowicki WojciechW., Beskid Sądecki, Bielsko-Biała: Wydawnictwo Pascal, 2001, ISBN 83-88355-85-6, OCLC 749940265 .

Linki zewnętrzne

Zbyszyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 538 .
Zbyszyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 718 .

Gmina Gródek nad Dunajcem

Siedziba gminy: Gródek nad Dunajcem

Wsie	Bartkowa-Posadowa Bujne Gródek nad Dunajcem Jelna Lipie Podole-Górowa Przydonica Roztoka-Brzeziny Rożnów Sienna Tropie Zbyszyce
Części wsi	Bębny Berdychów Biadaki Bobakówka Borek Chabalina Dolna Wieś Dział (Gródek nad Dunajcem) Dział (Jelna) Dział (Podole-Górowa) Dział (Przydonica) Folwark (Jelna) Folwark (Rożnów) Folwark (Sienna) Garby Gawroniec Gierowa Gomułka Górna Wieś Grodzisko Kąty Kobyle Kobylnice Koszarka Kretówki Kusiówka Łaziska Łazy Majdan Niwy Nowa Wieś (Bartkowa-Posadowa) Nowa Wieś (Rożnów) Paryja Podlas Przeciwie Radajowice Sikornik Skała Stany Szarysz Targowiska Wiatrowice Wiesiółka Wygony Wyrębiska Wyręby Za Rzeką Zagórze (Lipie) Zagórze (Rożnów) Zawale Zbęk (Gródek nad Dunajcem) Zbęk (Przydonica)
Przysiółki wsi	Brzeziny Glinik Podglinicze Wilkonosza Zbęk (Jelna)
Inne (historyczne)	Bartkowa Górowa Podole Posadowa

Powiat nowosądecki (1920–1975) (► GG)

Siedziba powiatu – Nowy Sącz

Przynależność wojewódzka

woj. krakowskie (1920–1939)
dystrykt krakowski (GG) (1939–45)
woj. krakowskie (1945–1975)

Miasta / Prawa miejskie (1920–1934 →)

Grybów (← od 1932)
Krynica Zdrój (od 1933)
Muszyna (od 1934)
Nowy Sącz (od 1292)
Piwniczna (od 1934)
Stary Sącz (od 1934)

Miasteczka (1920–1934)

Gminy miejskie (1920–1975)

Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–1954 i 1973–1975)

Chełmiec (od 1973)
Chełmiec Polski (do 1954)
Gródek nad Dunajcem (od 1973)
Grybów
Kamionka Wielka (od 1973)
Kobyle-Gródek (do 1954)
Korzenna
Krynica(–Wieś) (do 1949)
Łabowa
Łącko
Łososina Dolna
Muszyna
Nawojowa
Nowy Sącz
Piwniczna
Podegrodzie (do 1939 i od 1945)
Stary Sącz
Tylicz (od 1976 p.n. Krynica)

Gromady
(1954–72)

Barcice (1954–61)
Berest (1954–60)
Berest (1969–72)
Biegonice (1954–72)
Brzezna (1954–72)
Chełmiec (1954–72)
Chomranice (1954–60)
Florynka (1954–61)
Frycowa (1954–61)
Gaboń (1954–60)
Gołkowice Górne (1954–72)
Gostwica (1954–61)
Grybów (1954–72)
Jasienna (1954–60)
Jazowsko (1954–72)
Kamionka Wielka (1954–72)
Kąclowa (1954–68)
Klęczany (1960–72)
Kobyle-Gródek (Gródek nad Dunajcem) (1954–72)
Korzenna (1954–72)
Królowa Ruska (1954–57)
Krużlowa Wyżna (1954–72)
Librantowa (1954–61)
Lipnica Wielka (1954–72)
Łabowa (1954–72)
Łącko (1954–72)
Łomnica Zdrój (1954–61)
Łososina Dolna (1954–72)
Marcinkowice (1954–60)
Maszkowice (1954–60)
Mochnaczka Wyżna (1954–68)
Mogilno (1954–72)
Moszczenica Niżna (1954–61)
Mszalnica (1954–59)
Muszyna (1954–72)
Nawojowa (1954–72)
Nowa Wieś (1954–60)
Nowy Sącz (1969–72)
Obidza (1954–61)
Olszana (1954–61)
Piątkowa (1954–68)
Piwniczna (1954–72)
Podegrodzie (1954–72)
Przydonica (1954–60)
Przysietnica (1954–60)
Ptaszkowa (1954–72)
Rożnów (1954–72)
Rytro (1954–72)
Siedlce (1954–72)
Stary Sącz (1961–72)
Świdnik (1954–60)
Tęgoborze (1954–72)
Tropie (1954–60)
Trzetrzewina (1954–61)
Tylicz (1954–72)
Wielogłowy (1954–72)
Witowice Dolne (1954–60)
Wojnarowa (1954–60)
Wronowice (1954–60)
Zabrzeż (1954–60)
Zagorzyn (1954–61)
Zawada (1954–68)
Zbyszyce (1954–61)
Znamirowice (1954–61)
Żegiestów (1954–72)
Żeleźnikowa (1954–60)

Gminy (1939–45)

Miejskie

Wiejskie^[A]

Alt–Sandez
Chełmiec Polski
Dobra (←→)
Grybów
Jodłownik (←→)
Kamienica (←→)
Kobyle-Gródek
Korzenna
Krynica–Wieś
Limanowa (←→)
Łabowa
Łącko
Łososina Dolna
Łukowica (←→)
Mszana Dolna (1940–44)
Mszana Górna (1940–44)
Muszyna
Nawojowa
Neu–Sandez
Niedźwiedź (←→)
Piwniczna
Skrzydlna (←→)
Stadło (1940–44)
Tylicz
Tymbark (←→)
Ujanowice (←→)

↑ kursywą opisano gminy utworzone przez władze hitlerowskie

Miasta i miasteczka zdegradowane reformą gminną z 1933–1934

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich / praw miasteczka / praw osiedla; (2) wytłuszczono miasta/osiedla trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast; (4) ^OTP – osiedle typu miejskiego; (5) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Gminy miejskie	Bnin (1395–1934) Boćki (1509–1934) Brzostek (1367–1934, od 2009) Budzyń (1458–1934, od 2021) Ciężkowice (1348–1934, od 2000) Czarny Dunajec (1879–1896, 1925–1934, od 2023) Dobrzyca (1440–1934, od 2014) Gąsawa (1388–1934, od 2024) Gębice (1425–1934) Jagielnica (1518–1934) Jaraczewo (1519–1934, od 2016) Jazłowiec (1519–1934) Kopanica (1450–1934) Lanckorona (1366–1934) Łohiszyn (1570–1934, od 1959^OTP) Mielnik (1440–1934) Mieścisko (1474–1934, od 2024) Narew (1529–1934) Niżankowice (1431–1934, od 1940^OTP) Nowe Miasto nad Wartą (1283–1934) Nowy Dwór (1578–1934) Nowy Wiśnicz (1616–1934, od 1994) Obrzycko (1458–1934, od 1990) Odelsk (1546–1934) Piaski (1775–1934) Powidz (1243–1934) Rogowo (1380–1580, 1672–1934) Rostarzewo (1752–1934) Rychtal (1294–1934, od 2024) Ryczywół (1426–1934) Rynarzewo (1299–1934) Stara Sól (1557–1934, od 1940^OTP) Szereszów (1569–1934, od 1940^OTP) Święciechowa (1277–1934) Ulanów (1616–1934, 1941–1945, od 1958) Uście Solne (1616–1934) Władysławów (1727–1870, 1919–1934) Wojnicz (1369–1934, od 2007) Zaniemyśl (1742–1934, 1940–1948)
Gminy wiejskie z prawami miejskimi	Bircza (1464–1934, od 2024) Bukowsko (1720–1934) Dubiecko (1407–1934, od 2021) Dynów (1436–1934, od 1946) Jaćmierz (1437–1934) Jaśliska (1407–1934) Jezierzany (?–1934) Mrzygłód (1431–1934) Nowe Miasto Przemyskie (1463–1934) Nowotaniec (1444–1934) Osiek Jasielski (1363–1934) Rybotycze (1600–1934) Sołotwina (?–1934, od 1940^OTP) Zarszyn (1395–1934)
Gminy wiejskie z prawami miasteczka	Alwernia (1778–1934, od 1993) Babice nad Sanem (1484–1934) Baligród (1634–1934) Białobożnica (1910–1934) Biały Kamień (1493–1934) Bilcze Złote (1896–1934) Bobowa (1399–1934, od 2009) Brzozdowce (1526–1934) Bukaczowce (1489–1934, od 1940^OTP) Chocimierz (1444–1934) Chołojów (1650–1934) Czchów (1355–1934, od 2000) Czernelica (1575–1934, od 1940^OTP) Czudec (1427–1934) Dębowiec (1349–1934) Dobrotwór (1472–1934, od 1959^OTP) Dunajów (1424–1934) Dźwinogród (1784–1934) Felsztyn (1380–1934) Firlejów (1570–1934) Fredropol (1720–1934) Frysztak (1366–1934) Gołogóry (1469–1934) Gródek (1453–1934) Gwoździec (1540–1934, od 1940^OTP) Hussaków (1525–1934) Jabłonów (1602–1934, od 1940^OTP) Janów (1590–1934) Jasienica Rosielna (1727, 1857–1934) Jawornik Polski (1472–1934, od 2024) Jedlicze (1768–1934, 1959–1966^OTP, od 1967) Jezierna (1542–1934) Jezupol (1591–1934, od 1940^OTP) Jodłowa (1765–1934) Kamionka Wielka (1784–1934) Knihynicze (1563–1934) Kołaczyce (1358–1934, od 2010) Konkolniki (1880–1934) Korczyna (1516–1934) Kozłów (1577–1934, od 1961^OTP) Krasiczyn (1620–1934) Krościenko (1348–1934, 1973–1982) Krukienice (1490–1934) Krystynopol (1695–1934, od 1951) Krzywcza (1398–1934) Krzywcze Górne (?–1934) Kudryńce (1518–1934) Kukizów (1538–1934) Kułaczkowce (?–1934) Laszki Murowane (1560–1934) Leszniów (1471–1934) Lipnica Murowana (1326–1934) Lipsko (1620–1934) Lubycza Królewska (1764–1934, od 2016) Lutowiska (1742–1934) Łysiec (1652–1934, od 1940^OTP) Magierów (1595–1934, od 1940^OTP) Majdan Królewski (1763–1934) Marjampol (1670–1934) Markopol (1628–1934) Milówka (1818–1934) Narajów (1592–1934) Narol (1672–1934, od 1996) Nawaria (1578–1934) Niebylec (1581–1934) Niżniów (1508–1934) Obertyn (?–1934) Oleszyce (1578–1934, od 1989) Pistyń (1756–1934) Płazów (1614–1934) Podgrodzie (?–1934) Podkamień Cetnerowski (1441–1934, od 1940^OTP) Podkamień Jabłonowski (1515–1934) Potok Złoty (1601–1934, od 1984^OTP) Potylicz (1498–1934) Probużna (1785–1934) Pruchnik (1436–1934, od 2011) Przecław (1419–1934, od 2010) Radomyśl nad Sanem (1556–1934) Ryglice (1760, 1843–1934, od 2001) Rzochów (1386–1934) Sokołów (1879–1934) Sokołówka (1685–1934) Stanisławczyk (1626–1934) Stojanów (1547–1934) Stratyn (1671–1934) Strusów (1434–1934) Strzeliska Nowe (1513–1934) Szczucin (1745–1934, od 2009) Szczurowice (1648–1934) Świrz (1427–1934) Tarnoruda (1578–1934) Tartaków (1685–1934) Toporów (1450–1934) Touste (1720–1934) Tylicz (1363–1934) Tymbark (1353–1934) Tyrawa Wołoska (1707–1934) Ułaszkowce (1701–1934) Uście Biskupie (1498–1934) Uście Ruskie (1739–1934) Uście Zielone (1548–1934) Uścieczko (1661–1934) Waręż (1538–1934) Wielkie Oczy (1671–1934) Wielopole Skrzyńskie (1328–1934) Witków Nowy (?–1934) Wojniłów (1552–1934, od 1960^OTP) Zakliczyn (1557–1934, od 2006) Zarudzie (1784–1934) Zbyszyce (1784–1934) Żmigród Nowy (1373–1934) Żołynia (1740–1934)

Źródła: Dz.U. z 1933 r. nr 35, poz. 294, Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 422, Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 420, Dymitrow M., 2015, Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej, [in] Krzysztofik R., Dymitrow M. (Eds), Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy, University of Gothenburg, Gothenburg, s. 61–63 / 65–115.

Encyklopedia internetowa (wieś w Polsce):