Nowy Wiśnicz

miasto w gminie miejsko-wiejskiej

Widok miasta i okolic z północnego wschodu.
Od lewej widoczne są: dawny klasztor karmelitów (obecnie zakład karny) w Leksandrowej oraz Zamek Wiśnicz w Starym Wiśniczu.

Herb

Państwo

Polska

Województwo

małopolskie

Powiat

bocheński

Gmina

Nowy Wiśnicz

Prawa miejskie

1616

Burmistrz

Małgorzata Więckowska

Powierzchnia

4,97^[1] km²

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość

2782^[1]
560^[1] os./km²

Strefa numeracyjna

Kod pocztowy

32-720

Tablice rejestracyjne

KBC, KBA^[2]

Położenie na mapie gminy Nowy Wiśnicz

Położenie na mapie Polski

Położenie na mapie województwa małopolskiego

Położenie na mapie powiatu bocheńskiego

49°54′53″N 20°27′39″E/49,914722 20,460833

TERC (TERYT)

1201064

SIMC

0824936

Urząd miejski

Rynek 38
32-720 Nowy Wiśnicz

Multimedia w Wikimedia Commons

Informacje w Wikipodróżach

Hasło w Wikisłowniku

Strona internetowa

BIP

Nowy Wiśnicz – miasto w woj. małopolskim, w powiecie bocheńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Nowy Wiśnicz. Położone jest na Pogórzu Wiśnickim przy drodze wojewódzkiej nr 965 z Bochni do Limanowej, w odległości 8 km od Bochni.

Nowy Wiśnicz uzyskał lokację miejską w 1616 roku, zdegradowany w 1934 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1995 roku^[3]. W latach 1976–1982 miejscowość była siedzibą gminy Nowy Wiśnicz-Lipnica. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do woj. tarnowskiego.

Historia

W XII wieku Nowy Wiśnicz był notowany jako wieś klasztorna. W XIV wieku był własnością Kmitów, a następnie Lubomirskich. Prawa miejskie otrzymał w 1616 roku za sprawą Stanisława Lubomirskiego. W założonym przez siebie mieście Lubomirski ufundował barokowy kościół farny i ratusz. Jako wotum za zwycięstwo pod Chocimiem w 1621 r. na wzgórzu obok zamku Stanisław wybudował klasztor karmelitów bosych. Znaczną część drewnianej zabudowy miasta strawił wielki pożar 3 lipca 1863^[4].

W maju 2020 roku za pomnik historii uznany został zespół architektoniczno-krajobrazowy położony na obszarze Nowego Wiśnicza, Starego Wiśnicza i Leksandrowej z zabytkowym ratuszem i kościołem pw. Wniebowzięcia NMP, zamkiem i dawnym klasztorem oo. karmelitów bosych, w którym obecnie mieści się Zakład Karny Nowy Wiśnicz^[5].

Osobny artykuł: Akcja Wiśnicz.

W czasie II wojny światowej w rejonie Nowego Wiśnicza działał 12 Pułk Piechoty Armii Krajowej regionalny oddział Armii Krajowej, który przeprowadził 26 lipca 1944 roku Akcję Wiśnicz – atak na niemieckie więzienie, który był jedną z największych akcji uwolnienia więźniów przez polskie podziemie przeprowadzonej w czasie niemieckiej okupacji Polski^[6]^[7]^[8].

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Nowego Wiśnicza w 2014 roku^[9].

Zabytki

Jeden z drewnianych domów w Nowym Wiśniczu na rysunku Jana Matejki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[10].

układ urbanistyczny,
zespół kościoła parafialnego pw. Wniebowzięcia NMP z 1620 roku:
- kościół,
- plebania,
- dzwonnica,
- ogrodzenie z 2 bramkami,
- cmentarz przykościelny,
- starodrzew,
zespół poklasztorny karmelitów z 1 poł. XVII w.:
- ruina kościoła pokarmelickiego pw. św. Józefa i Zaślubin NP Marii
- zabudowania poklasztorne (obecnie więzienie),
cmentarz żydowski,
cmentarz wojenny,
kapliczka przydrożna z figurą św. Jana Nepomucena, drewniana, przy drodze do zamku z 2 poł. XVIII wieku,
fortyfikacje bastionowe,
ratusz miejski,
dworek „Koryznówka”.
sąd, obecnie liceum (PLSP), ul. Grunwaldzka 278 (Bocheńska 6) z lat 1911–1912,
dom, Rynek 13, XVIII/XIX,
dom, Rynek 20, XVII, XX wiek,

Inne zabytki

dom Macieja Trapoli z XVII w.,

Nieistniejące:

kościół Karmelitów pw. Chrystusa Zbawiciela z lat 1622–1630, zburzony przez Niemców w latach 1942–1944,
drewniane podcieniowa zabudowa rynku (uwieczniona przez Jana Matejkę).

Przyroda i turystyka

Miasto leży na obszarze Wiśnicko-Lipnickiego Parku Krajobrazowego. W bliskiej okolicy znajduje się kilka obiektów chronionej przyrody:

rezerwat przyrody Kamień-Grzyb, z głazem w kształcie grzyba o wysokości ok. 7 m, znajdujący się na południe od Nowego Wiśnicza,
pomnik przyrody Kamienie Brodzińskiego z grupą ciekawych kształtem skał zbudowanych z piaskowca istebniańskiego, na wzniesieniu Paprotna, położony na granicy Lipnicy Murowanej i Rajbrotu,
Skałki Chronowskie – pomnik przyrody nieożywionej; wychodnie piaskowca znajdujące się w wierzchowinowych partiach Kobylej Góry (na terenie wsi Chronów, przy granicy z Borówną).

Szlaki turystyczne: niebieski: Bochnia – Nowy Wiśnicz – Kamień-Grzyb – Paprotna (obok Kamieni Brodzińskiego) – Rajbrot – Łopusze – Przełęcz Rozdziele – Widoma – góra Kamionna – Pasierbiecka Góra – Tymbark.

Ludzie związani z miejscowością

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Nowym Wiśniczem.

Urodzeni

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Nowym Wiśniczu.

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .
↑ Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 30 kwietnia 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie rejestracji i oznaczania pojazdów (Dz.U. z 2015 r. poz. 669).
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 56–57.
↑ List Jana Matejki z 12/13 VII 1863 roku opisujący Wiśnicz po pożarze.
↑ https://www.dziennikustaw.gov.pl/D2020000084101.pdf
↑ Königsberg 2017 ↓.
↑ Józef Wieciech. Akcja na więzienie w Nowym Wiśniczu. „Niepodległość i Pamięć 2/3 (4)”, s. 197–202, 1995. Warszawa.
↑ Śląski 1990 ↓.
↑ Nowy Wiśnicz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 .

Bibliografia

Wojciech Königsberg: AK 75. Brawurowe akcje Armii Krajowej. Kraków: Znak, 2017. ISBN 978-83-240-4232-6.
Jerzy Śląski: Polska walcząca. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990, s. 446–448. ISBN 978-83-211-1428-6.

Linki zewnętrzne

Herb miasta Wiśnicza w księdze ławniczej z 1634 roku
Wiśnicz Nowy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 608 .

Miasta województwa małopolskiego

Miasta na prawach powiatu	Kraków Nowy Sącz Tarnów
Miasta powiatowe	Bochnia Brzesko Chrzanów Dąbrowa Tarnowska Gorlice Limanowa Miechów Myślenice Nowy Targ Olkusz Oświęcim Proszowice Sucha Beskidzka Wadowice Wieliczka Zakopane
Miasta gminne	Alwernia Andrychów Biecz Bobowa Brzeszcze Bukowno Chełmek Ciężkowice Czarny Dunajec Czchów Dobczyce Grybów Jordanów Kalwaria Zebrzydowska Kęty Koszyce Krynica-Zdrój Krzeszowice Książ Wielki Libiąż Maków Podhalański Mszana Dolna Muszyna Niepołomice Nowe Brzesko Nowy Wiśnicz Piwniczna-Zdrój Rabka-Zdrój Radłów Ryglice Skała Skawina Słomniki Stary Sącz Sułkowice Szczawnica Szczucin Świątniki Górne Trzebinia Tuchów Wojnicz Wolbrom Zakliczyn Zator Żabno

Gmina Nowy Wiśnicz

Siedziba gminy: Nowy Wiśnicz

Wsie	Chronów Kobyle Kopaliny Królówka Leksandrowa Łomna Muchówka Olchawa Połom Duży Stary Wiśnicz Wiśnicz Mały
Integralne części wsi	Bukowiec Chronów Dolny Chronów Górny Ćków Dębina Duple Dwór Dworskie Działy Florkówka Godki Góra Górzko Grądy Kącina Kopaliny Pogwizdowskie Łacnówka Łopuszna Dolna Łopuszna Górna Mędlówka Na Dole Nowa Wieś Nowy Świat (Królówka) Nowy Świat (Muchówka) Osiczyna Pagórek Pagórki Pańska Rola Podgródek (Kobyle) Podgródek (Stary Wiśnicz) Podgródek (Wiśnicz Mały) Podlesie (Chronów) Podlesie (Królówka) Przymiarki Przyśnica Rękaw Rojków Dział Rybakówka Skotnica Smendówka Sośliny Stachoniówka Stara Wieś Stawy Strona Północna (Kobyle) Strona Północna (Kopaliny) Strona Północna (Stary Wiśnicz) Strona Południowa (Kobyle) Strona Południowa (Kopaliny) Strona Południowa (Stary Wiśnicz) Strona Środkowa Studzianki Uzbornia Województwo Wólka Wyźranka Zagrody (Chronów) Zagrody (Królówka) Zagrody (Leksandrowa) Zagrody (Stary Wiśnicz) Zalipie

Wsie

Chronów
Kobyle
Kopaliny
Królówka
Leksandrowa
Łomna
Muchówka
Olchawa
Połom Duży
Stary Wiśnicz
Wiśnicz Mały

Integralne
części wsi

Bukowiec
Chronów Dolny
Chronów Górny
Ćków
Dębina
Duple
Dwór
Dworskie
Działy
Florkówka
Godki
Góra
Górzko
Grądy
Kącina
Kopaliny Pogwizdowskie
Łacnówka
Łopuszna Dolna
Łopuszna Górna
Mędlówka
Na Dole
Nowa Wieś
Nowy Świat (Królówka)
Nowy Świat (Muchówka)
Osiczyna
Pagórek
Pagórki
Pańska Rola
Podgródek (Kobyle)
Podgródek (Stary Wiśnicz)
Podgródek (Wiśnicz Mały)
Podlesie (Chronów)
Podlesie (Królówka)
Przymiarki
Przyśnica
Rękaw
Rojków Dział
Rybakówka
Skotnica
Smendówka
Sośliny
Stachoniówka
Stara Wieś
Stawy
Strona Północna (Kobyle)
Strona Północna (Kopaliny)
Strona Północna (Stary Wiśnicz)
Strona Południowa (Kobyle)
Strona Południowa (Kopaliny)
Strona Południowa (Stary Wiśnicz)
Strona Środkowa
Studzianki
Uzbornia
Województwo
Wólka
Wyźranka
Zagrody (Chronów)
Zagrody (Królówka)
Zagrody (Leksandrowa)
Zagrody (Stary Wiśnicz)
Zalipie

Powiat bocheński

Miasta	Bochnia Nowy Wiśnicz
Gminy miejskie	Bochnia
Gminy miejsko-wiejskie	Nowy Wiśnicz
Gminy wiejskie	Bochnia Drwinia Lipnica Murowana Łapanów Rzezawa Trzciana Żegocina

Powiat bocheński (1920–1975)

Siedziba powiatu –Bochnia

Przynależność wojewódzka	woj. krakowskie (1920–39) woj. krakowskie (1945–75)
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)	Bochnia Niepołomice (od 1934)
Miasteczka (1920–34)	Lipnica Murowana Niepołomice (→) Uście Solne Wiśnicz Nowy
Gminy miejskie (1920–75)	Bochnia Niepołomice Uście Solne (do 1934) Wiśnicz Nowy (do 1934)
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–54 i 1973–75)	Bochnia Bogucice Drwinia (od 1947) Kłaj (od 1973) Lipnica Murowana^[A] Łapanów Mikluszowice (1947–54) Niegowić Rzezawa Targowisko (do 1954) Trzciana (do 1954) Trzciana-Żegocina^[B] (od 1973) Uście Solne (do 1954) Wiśnicz Nowy^[A]^[C] Zabierzów Bocheński
Gromady (1954–72)	Bieńkowice (1954–57) Bochnia (1954–72) Bochnia=Zachód (1969–72) Bogucice (1961–72) Borek (1954–59) Bratucice (1954–61) Brzezie (1954–61) Brzeźnica (1954–60) Buczków (1954–59) Cerekiew (1954–60) Chronów (1954–57) Cikowice (1954–68) Drwinia (1954–72) Grabie (1954–59) Grobla (1954–61) Kamionna (1954–61) Kłaj (1954–72) Królówka (1954–61) Krzeczów (1954–57) Książnice (1954–72) Lipnica Murowana (1954–72) Łapanów (1954–72) Łapczyca (1954–68) Majkowice (1954–61) Marszowice (1954–59) Mikluszowice (1954–72) Niegowić (1954–72) Połom (1954–60) Rajbrot (1954–68) Rzezawa (1954–72) Siedlec (1954–61) Sobolów (1954–61) Stradomka (1954–60) Szarów (1954–72) Tarnawa (1954–61) Trzciana (1954–72) Uście Solne (1954–72) Wiśnicz Nowy (Nowy Wiśnicz) (1954–72) Wiśnicz Stary (Stary Wiśnicz) (1954–72) Wola Batorska (1954–61) Zabierzów Bocheński (1954–72) Zawada (1954–72) Żegocina (1954–72)

↑ ^a ^b 1976–82 gmina Nowy Wiśnicz-Lipnica
↑ 1977–94 gmina Żegocina
↑ 1973–76 gmina Nowy Wiśnicz

Miasta i miasteczka zdegradowane reformą gminną z 1933–1934

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich / praw miasteczka / praw osiedla; (2) wytłuszczono miasta/osiedla trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast; (4) ^OTP – osiedle typu miejskiego; (5) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Gminy miejskie	Bnin (1395–1934) Boćki (1509–1934) Brzostek (1367–1934, od 2009) Budzyń (1458–1934, od 2021) Ciężkowice (1348–1934, od 2000) Czarny Dunajec (1879–1896, 1925–1934, od 2023) Dobrzyca (1440–1934, od 2014) Gąsawa (1388–1934, od 2024) Gębice (1425–1934) Jagielnica (1518–1934) Jaraczewo (1519–1934, od 2016) Jazłowiec (1519–1934) Kopanica (1450–1934) Lanckorona (1366–1934) Łohiszyn (1570–1934, od 1959^OTP) Mielnik (1440–1934) Mieścisko (1474–1934, od 2024) Narew (1529–1934) Niżankowice (1431–1934, od 1940^OTP) Nowe Miasto nad Wartą (1283–1934) Nowy Dwór (1578–1934) Nowy Wiśnicz (1616–1934, od 1994) Obrzycko (1458–1934, od 1990) Odelsk (1546–1934) Piaski (1775–1934) Powidz (1243–1934) Rogowo (1380–1580, 1672–1934) Rostarzewo (1752–1934) Rychtal (1294–1934, od 2024) Ryczywół (1426–1934) Rynarzewo (1299–1934) Stara Sól (1557–1934, od 1940^OTP) Szereszów (1569–1934, od 1940^OTP) Święciechowa (1277–1934) Ulanów (1616–1934, 1941–1945, od 1958) Uście Solne (1616–1934) Władysławów (1727–1870, 1919–1934) Wojnicz (1369–1934, od 2007) Zaniemyśl (1742–1934, 1940–1948)
Gminy wiejskie z prawami miejskimi	Bircza (1464–1934, od 2024) Bukowsko (1720–1934) Dubiecko (1407–1934, od 2021) Dynów (1436–1934, od 1946) Jaćmierz (1437–1934) Jaśliska (1407–1934) Jezierzany (?–1934) Mrzygłód (1431–1934) Nowe Miasto Przemyskie (1463–1934) Nowotaniec (1444–1934) Osiek Jasielski (1363–1934) Rybotycze (1600–1934) Sołotwina (?–1934, od 1940^OTP) Zarszyn (1395–1934)
Gminy wiejskie z prawami miasteczka	Alwernia (1778–1934, od 1993) Babice nad Sanem (1484–1934) Baligród (1634–1934) Białobożnica (1910–1934) Biały Kamień (1493–1934) Bilcze Złote (1896–1934) Bobowa (1399–1934, od 2009) Brzozdowce (1526–1934) Bukaczowce (1489–1934, od 1940^OTP) Chocimierz (1444–1934) Chołojów (1650–1934) Czchów (1355–1934, od 2000) Czernelica (1575–1934, od 1940^OTP) Czudec (1427–1934) Dębowiec (1349–1934) Dobrotwór (1472–1934, od 1959^OTP) Dunajów (1424–1934) Dźwinogród (1784–1934) Felsztyn (1380–1934) Firlejów (1570–1934) Fredropol (1720–1934) Frysztak (1366–1934) Gołogóry (1469–1934) Gródek (1453–1934) Gwoździec (1540–1934, od 1940^OTP) Hussaków (1525–1934) Jabłonów (1602–1934, od 1940^OTP) Janów (1590–1934) Jasienica Rosielna (1727, 1857–1934) Jawornik Polski (1472–1934, od 2024) Jedlicze (1768–1934, 1959–1966^OTP, od 1967) Jezierna (1542–1934) Jezupol (1591–1934, od 1940^OTP) Jodłowa (1765–1934) Kamionka Wielka (1784–1934) Knihynicze (1563–1934) Kołaczyce (1358–1934, od 2010) Konkolniki (1880–1934) Korczyna (1516–1934) Kozłów (1577–1934, od 1961^OTP) Krasiczyn (1620–1934) Krościenko (1348–1934, 1973–1982) Krukienice (1490–1934) Krystynopol (1695–1934, od 1951) Krzywcza (1398–1934) Krzywcze Górne (?–1934) Kudryńce (1518–1934) Kukizów (1538–1934) Kułaczkowce (?–1934) Laszki Murowane (1560–1934) Leszniów (1471–1934) Lipnica Murowana (1326–1934) Lipsko (1620–1934) Lubycza Królewska (1764–1934, od 2016) Lutowiska (1742–1934) Łysiec (1652–1934, od 1940^OTP) Magierów (1595–1934, od 1940^OTP) Majdan Królewski (1763–1934) Marjampol (1670–1934) Markopol (1628–1934) Milówka (1818–1934) Narajów (1592–1934) Narol (1672–1934, od 1996) Nawaria (1578–1934) Niebylec (1581–1934) Niżniów (1508–1934) Obertyn (?–1934) Oleszyce (1578–1934, od 1989) Pistyń (1756–1934) Płazów (1614–1934) Podgrodzie (?–1934) Podkamień Cetnerowski (1441–1934, od 1940^OTP) Podkamień Jabłonowski (1515–1934) Potok Złoty (1601–1934, od 1984^OTP) Potylicz (1498–1934) Probużna (1785–1934) Pruchnik (1436–1934, od 2011) Przecław (1419–1934, od 2010) Radomyśl nad Sanem (1556–1934) Ryglice (1760, 1843–1934, od 2001) Rzochów (1386–1934) Sokołów (1879–1934) Sokołówka (1685–1934) Stanisławczyk (1626–1934) Stojanów (1547–1934) Stratyn (1671–1934) Strusów (1434–1934) Strzeliska Nowe (1513–1934) Szczucin (1745–1934, od 2009) Szczurowice (1648–1934) Świrz (1427–1934) Tarnoruda (1578–1934) Tartaków (1685–1934) Toporów (1450–1934) Touste (1720–1934) Tylicz (1363–1934) Tymbark (1353–1934) Tyrawa Wołoska (1707–1934) Ułaszkowce (1701–1934) Uście Biskupie (1498–1934) Uście Ruskie (1739–1934) Uście Zielone (1548–1934) Uścieczko (1661–1934) Waręż (1538–1934) Wielkie Oczy (1671–1934) Wielopole Skrzyńskie (1328–1934) Witków Nowy (?–1934) Wojniłów (1552–1934, od 1960^OTP) Zakliczyn (1557–1934, od 2006) Zarudzie (1784–1934) Zbyszyce (1784–1934) Żmigród Nowy (1373–1934) Żołynia (1740–1934)

Źródła: Dz.U. z 1933 r. nr 35, poz. 294, Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 422, Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 420, Dymitrow M., 2015, Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej, [in] Krzysztofik R., Dymitrow M. (Eds), Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy, University of Gothenburg, Gothenburg, s. 61–63 / 65–115.

Kontrola autorytatywna (miasto):