Zamek w Gorzanowie

Pałac w Gorzanowie

nr rej. zamek A/5216/209 z 05.1950
Pałac w Gorzanowie
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Gorzanów
Adres	Podzamcze, 57-521 Gorzanów, województwo dolnośląskie, Polska,
Typ budynku	zamek
Styl architektoniczny	renesans, barok
Rozpoczęcie budowy	1573
Ważniejsze przebudowy	1653-1657, 1735, 1900-1906
Pierwszy właściciel	ród von Herberstein (linia śląska 1659-1728; linia styryjska 1728-1945)
Obecny właściciel	Fundacja Pałac Gorzanów
Położenie na mapie gminy Bystrzyca Kłodzka Pałac w Gorzanowie
Położenie na mapie Polski Pałac w Gorzanowie
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Pałac w Gorzanowie
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego Pałac w Gorzanowie
50°21′04,7880″N 16°38′04,4160″E/50,351330 16,634560
Multimedia w Wikimedia Commons

Zamek w Gorzanowie (niem. - Schloss Grafenort) – zabytkowy^[1] zamek w zespole zamkowym we wsi Gorzanów w województwie dolnośląskim.

Historia

Pierwszy zamek zbudowany w średniowieczu powstał na północ od istniejącej obecnie budowli i zniszczono w czasie wojen husyckich, a ostatecznie rozebrano w 1804 roku^[2]. Nowy pałac na obecnym miejscu zaczęto wznosić około 1573 r., a rozbudowano go do obecnych rozmiarów i nadano charakter barokowy w latach 1653–1657 na zlecenie Johanna Friedricha hr. von Herberstein(inne języki) (1626-1701), żonatego w 1659 z Marią Maximilianą von Anneberg^[3]. Prace prowadzono pod kierunkiem Wawrzyńca Nicelo, a później Andrei Carove^[2]. W tym czasie zaczęto rozbudowywać część gospodarczą. Ponowna przebudowa nastąpiła w 1735, według daty na wieży zamkowej. W latach 1900–1906 podczas prac renowacyjnych unowocześniono system wodno-kanalizacyjny w pałacu. Wzbogacono dekorację elewacji pałacu. Do dzisiaj zachowało się wykonane wówczas sgraffito. Wykonano w tynku dekorację szczytów południowego i północnego, a także czterech małych szczytów od strony wschodniej i zachodniej na dachu skrzydła głównego – złożyły się na nią pilastry, wiązki gzymsów, narożne sterczyny^[4].

Przez prawie 300 lat rodowa siedziba Herbersteinów^[2].

Pierwsza połowa XIX w. była czasem rozkwitu. Pałac od 1880 był dostępny dla publiczności i stał się atrakcją ziemi kłodzkiej. Teatr dworski rozwijał się jako filia teatru w Lądku Zdroju (niem. Bad Landeck)^[5].

Park był jednym z pierwszych barokowych założeń ogrodowych na Śląsku. Prace nad nim rozpoczęto w połowie XVII w. w stylu baroku włoskiego i austriackiego. Na jednym z obrazów z 1738 uwidoczniono połączenie pałacu z ogrodem przez tzw. sala terrena, czyli salą na parterze, zazwyczaj w głównej osi pałacu, łącząca ogród z przedsionkiem lub schodami. Sala terrena jest typowa dla zamku z XVIII w. Około 1800 ogrody zostały przekształcone w park krajobrazowy. W XIX w. pałac i park po otwarciu dla społeczeństwa stały się okoliczną atrakcją^[5].

Zamek został znacjonalizowany w 1945 przez władze polskie, został opuszczony w latach 60. XX w. i popadał w ruinę; w wyniku czego ostatnich latach zawaleniu uległa część dziedzińca południowego. W 2012 jego właścicielem została Fundacja Pałac Gorzanów i przystąpiono do renowacji obiektu. Przykryto zrekonstruowanymi dachami skrzydło wschodnie i zachodnie, rekonstruowane są stropy, przemurowano rozspojone mury^[4]. Na skutek trudności finansowych fundacji, w 2023 zamek wystawiono na licytację komorniczą^[6].

Od 2012 nowy właściciel prowadził prace rekonstrukcyjne. 21 września 2013 uruchomiono zegar na wieży zamkowej.

Architektura

Kompleks został założony na planie prostokąta wokół wewnętrznego dziedzińca z odrębną częścią gospodarczą od południa^[2]. Skrzydło środkowe, trzykondygnacjowe, jednoosiowe, nakrywa dach siodłowy, wsparty na fryzie arkadowym z lunetami. Fasady pokrywa dekoracja sgraffitowa o motywach geometrycznych i wiciach roślinnych^[2]. Ponad gzymsem wznoszą się trzy trójkątne szczyty. Drugie piętro fasady skrzydła głównego od strony dziedzińca zamykają loggie, pochodzące z 1735. Oś środkową akcentuje wysoka wieża z portalem wejściowym i dwustronnymi schodami. Z dawnych, bogatych wnętrz zachowała się jedynie sala balowa ze stiukowymi dekoracjami na suficie oraz kilka sal z belkowymi, malowanymi stropami, ponadto częściowo uszkodzone wnętrza sali teatralnej i kaplicy^[2]. Niektóre sale zamku połączone są amfiladą.

Dzięki Fundacji Pałac Gorzanów^[7], obiekt zaczęto remontować. Po naprawieniu dachu i murów wieży, uruchomiono zegar. Drewniane stropy przywrócono z pomocą dawnych technologii, a konstrukcja głównego gmachu została wzmocniona i zaczął się remont kaplicy. Na rekonstrukcję i renowację czekają ścienne dekoracje, drewniane polichromie, unikatowe sztukaterie oraz unikalny teatr dworski, oraz barokowy park z pawilonem-rotundą z 1640^[8].

Ten monumentalny kompleks o charakterze rezydencjonalno-obronnym, utrzymany w stylu renesansu południowoniemieckiego, stanowi jeden z najcenniejszych obiektów tego typu w całej Polsce południowo-zachodniej^[9].

W skład zespołu wchodzi zamek, zabudowania gospodarcze, park, oficyna przy ul. Podzamcze 7/8, ściana kurtynowa południowa, oficyna mieszkalno-gospodarcza, ściana kurtynowa zachodnia, oficyna–browar przy ul. Podzamcze 12 oraz ściana kurtynowa północna.

Herb von Annenberg na bramie głównej oraz nad wejściem głównym herby Johanna von Herberstein(inne języki) (1626-1701) i jego żony Marii von Annenberg^[10].

• 
  Herb J. Herberstein(inne języki) (1626-1701)
• 
  Herb żony Marii Annenberg
• 
  Oficyna zamkowa (2012)
• 
  Oficyna i browar (2012)
• 
  Pawilon w parku (2012)

Przypisy

Bibliografia

• WaldemarW. Brygier WaldemarW., TomaszT. Dudziak TomaszT., IwonaI. Chomiak IwonaI., Ziemia Kłodzka, Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2010, ISBN 978-83-89188-95-3, OCLC 751422625 .brak strony (książka)
• Zamek w Gorzanowie. [dostęp 2008-03-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 czerwca 2008)]. (pol.).

Linki zewnętrzne

• Galeria zdjęć archiwalnych i aktualnych
• http://palacgorzanow.pl/
• https://www.facebook.com/FundacjaPalacGorzanow