Zamek oleśnicki

Zamek Książęcy w Oleśnicy

(niem.) Schloss Oels

nr rej. A/3539/70 z dn. 1949.03.29[1]
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Oleśnica
Ukończenie budowy	XIII wiek
Ważniejsze przebudowy	od 1542-1561 do 1616
Pierwszy właściciel	Konrad I oleśnicki
Położenie na mapie Oleśnicy Zamek Książęcy w Oleśnicy
Położenie na mapie Polski Zamek Książęcy w Oleśnicy
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Zamek Książęcy w Oleśnicy
Położenie na mapie powiatu oleśnickiego Zamek Książęcy w Oleśnicy
51°12′32″N 17°22′35″E/51,208889 17,376389
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Zamek Książęcy w Oleśnicy (pol.  Zamek Książąt Oleśnickich, Zamek w Oleśnicy, niem.  Kronprinzliches Schloss, Piastenschloss zu Oels) – zabytkowa^[2] renesansowa budowla w Oleśnicy, wzniesiona w miejscu gotyckiej warowni z XIII w. Siedziba książąt oleśnickich do XIX w.

Gród obronny Piastów Oleśnickich wzmiankowany był przed 1238. Pierwszy zapis o zamku pochodzi z 1292. Kolejne rozbudowy i przebudowy uczyniły z niego renesansową rezydencję o nowoczesnej jak na owe czasy fortyfikacji. Najstarszą zachowaną częścią dawnej gotyckiej budowli jest wieża z końca XIII w., przebudowana i ozdobiona elementami sgraffitowymi oraz zwieńczona hełmem w późniejszych latach. Widoczna w górnej kondygnacji galeria z kamienną balustradą świadczy o wcześniejszym, gotyckim etapie budowy zamku. Równolegle z wieżą budowano dolną część obecnego zachodniego skrzydła zamku, gdzie wówczas był dom mieszkalny. Rozbudowa rezydencji rozpoczęła się w latach 1542-1561, a prace wykończeniowe trwały jeszcze w 1616.

Budowę zainicjował prawdopodobnie Konrad I oleśnicki, ale okres świetności zamku przypada na potomków czeskiego króla Jerzego z Podiebradów, którzy objęli w posiadanie księstwo oleśnickie po wygaśnięciu miejscowej linii Piastów. Pierwszym z właścicieli był Henryk I Starszy z Podiebradów, a po jego śmierci jego synowie: Albrecht, Jerzy I i Karol I. Syn ostatniego – Jan z Podiebradów, rozpoczął wielką przebudowę zamku. W pierwszym etapie (od 1542) rozbudował skrzydło zachodnie i wieżę. Zbudował też dla siebie budynek na planie czworokąta, czterokondygnacyjny z dwuspadowym dachem (tzw. zamek przedni lub przedzamcze, również zwany pałacem wdów).

Bratanek Jana – Karol II, nadał zamkowi dzisiejszą bryłę. Zbudował od fundamentów skrzydło wschodnie oraz renesansowe, wsparte na kroksztynach krużganki, które nadają dziedzińcowi reprezentacyjny charakter (lata 1589-1600). Następnie skrzydło południowe (do 1608), które w przeciwieństwie do wschodniego, powstało po wewnętrznej stronie murów dawnego zamku. W prace projektowe zaangażowani byli śląscy architekci Bernard Niuron i Kasper Cuneo, który był prawdopodobnie autorem barbakanu i jego rzeźbionej bramy. W 1616 połączono zamek z kościołem galerią i zakończono budowę klatek schodowych. Cały zespół pałacowy ozdobiono dekoracjami sgraffitowymi oraz renesansowymi portalami i stropami.

Wejście do zamku wiodło przez dobudowany do pałacu (przed 1563) barbakan (przedbramie), do którego prowadził ponad głęboką fosą drewniany most. Portal bramny ozdobiony był tarczami herbowymi trzymanymi przez dwa stojące lwy. Wewnątrz barbakanu, w jego górnej części, znajdował się ganek straży i strzelnice. Również w dolnej części przez kazamaty możliwe było prowadzenie obrony obiektu. Dodatkowym elementem obrony był zespół fortyfikacji bastionowej zbudowany w stylu włoskim. Do fosy otaczającej zamek dochodziły mury obronne miasta.

Po wygaśnięciu linii Podiebradów księstwo oleśnickie przejęli Wirtembergowie i byli właścicielami zamku do 1792, a następnie Welfowie do 1884 (ostatni z Welfów – Wilhelm, nie mieszkał w zamku). Podupadłe budowle stały się pod koniec XIX wieku lennem pruskim. Nowi właściciele – Hohenzollernowie, przeprowadzili gruntowną renowację zamku, który był do 1945 r. letnią rezydencją rodziny.

• 
  Zamek 1857-83
• 
  Brama główna, 1891
• 
  Dziedziniec zamkowy, 1900
• 
  Zamek w 1900
• 
  Wilhelm Hohenzollern wraz z żoną, 1923
• 
  Dziedziniec zamkowy, 1924

Po II wojnie światowej w ocalałych budynkach przetrzymywano węgierskich i włoskich jeńców wojennych. Później miał tam siedzibę oddział radzieckiego Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, a następnie Technikum Budowlane i Centralna Szkoła Instruktorów Zuchowych ZHP. W latach 70. XX w. zamek przeszedł kolejną renowację i umieszczono w nim filię Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu. Na początku lat 90. XX w. zamek opustoszał, a w 1993 rozpoczął w nim działalność Ochotniczy Hufiec Pracy.

Herby

• nad bramą główną kartusze z herbami (od lewej):
  • Elżbiety Piastówny ks. legnicko-brzeskiej pierwszej żony
  • Karola II Podiebradowicza ks. ziębicko-oleśnickiego
  • Katarzyny Berkovéj z Dubé i Lipy(inne języki), jego drugiej żony^[3][4].
• płycina z popiersia i herbami:
  • Jana Podiebradowicza i jego żony
  • Krystyny Szydłowieckiej herbu Odrowąż^[5].
• herby na dziedzińcu przy wejściu po schodach (od lewej):
  • Karola II Podiebradowicza ks. ziębicko-oleśnickiego,
  • Elżbiety Piastówny, ks. legnicko-brzeskiej, jego pierwszej żony
  • Katarzyny Berkovéj z Dubé i Lipy, drugiej żony
• herby znad bramy Pałacu Wdów (od lewej):
  • księstwa ziębicko-oleśnickiego
  • roszczeniowy Podiebradów do księstwa żagańsko-głogowskiego^[6].

• 
  Brama główna, pałac i wieża
• 
  Brama główna i Pałac Wdów
• 
  Strona południowa
• 
  Sgraffito z herbami i sceną pojedynku na ścianie zewnętrznej skrzydła wschodniego zamku
• 
  Sgraffito z klucznikiem na ścianie zewnętrznej skrzydła wschodniego zamku
• 
  Łącznik pałacu z kościołem
• 
  Pałac, brama, budynek gosp., skrzydło zach.
• 
  Park Książąt Oleśnickich (dawna Bażantarnia)
• 
  Brama z herbami
• 
  Popiersia Jana i Krystyny
• 
  Herby na dziedzińcu
• 
  Widok na krużganki wewnątrz zamku na ścianie wschodniej
• 
  Widok na więżę zamku w Oleśnicy z zewnątrz
• 
  Widok na więżę zamkową i krużganki z dziedzińca zamkowego
• 
  Widok z wieży na Pałac Wdów i Bazylikę Mniejszą pw. św. Jana Ewangelisty Apostoła (w tle wieża ratusza).
• 
  Herb ks. legnicko-brzeskiego
• 
  Herb księstwa ziębicko-oleśnickiego
• 
  Herb von Berka
• 
  Herb Odrowąż (pole)
• 
  Herb ks. żagańskiego

Przypisy

Bibliografia

• Tomasz Jurasz: Zamki i ich tajemnice. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 1972.brak strony w książce
• Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm, Leksykon zamków w Polsce, Warszawa, Arkady, 2012, s. 86-88, ISBN 978-83-213-4158-3
• Jacek Bednarek: Zamek książąt oleśnickich. [dostęp 2008-03-11]. (pol.).
• MałgorzataM. Chorowska MałgorzataM., Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2003, ISBN 83-7085-680-2, OCLC 830518130 .brak strony (książka)
• Sondażowe badania archeologiczno-architektoniczne niezbędne do realizacji projektu zagospodarowania terenu podzamcza w Oleśnicy (VI-VII 2005). Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska. Wyk. Edward Drużyłowski, Czesław Lasota, Andrzej Legendziewicz, Marek Nienałtowski, Wrocław 2005
• Oleśnica - zamek i miasto w rysunkach Rysowników Architektury (katalog wystawy), posł. Marek Natusiewicz, Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej

Linki zewnętrzne

• Zamek oleśnicki
• Panorama przy zamku