Prijepolje

Prijepolje
Panorama Prijepolja
Grb
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Zlatiborski
Opština	Prijepolje
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	15031
Geografija
Koordinate	43°22′11″N 19°38′16″E / 43.369833°N 19.637666°E / 43.369833; 19.637666
Nadmorska visina	557 m
Prijepolje Prijepolje (Srbije)
Ostali podaci
Poštanski kod	31300 31303
Pozivni broj	033
Registarska oznaka	PP / PP

Koordinate: 43° 22′ 11" SGŠ, 19° 38′ 16" IGD

Prijepolje je gradsko naselje u Srbiji koje administrativno pripada opštini Prijepolje u Zlatiborskom okrugu. Predstavlja najveći grad Polimlja. Smešten je na ušću Mileševke u Lim, u podnožiju planine Jadovnik. U njegovoj neposrednoj blizini je manastir Mileševa i stari grad Mileševac. Tokom Drugog svetskog rata u njemu se vodila čuvena Prijepoljska bitka. Prema popisu iz 2002. bilo je 15031 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 15634 stanovnika).

Geografija

Prijepolje sa širom okolinom (Prijepoljski kraj) obuhvata srednje Polimlje. To je pretežno brdskoplaninski predeo o čemu svedoči i prosečna nadmorska visina koja iznosi oko 1200m. Najniža tačka oblasti je ušće Mileševke u Lim sa svojih 440m, dok visoke planine koje se uzdižu nad Limom dostižu visinu od 1734m koliko je visok vrh Katunić na Jadovniku.

Staro jezgro Prijepolja, razvilo se na aluvijalnim ravnima i rečnim terasama desne obale Lima na mestu na kom se u njega uliva Mileševka. Danas se Prijepolje razvilo oko Lima, čija ga dolina preseca pravcem jugoistok - severozapad, i njegovih pritoka Mileševke i Seljašnice. Svaka od ovih reka privlači goste u Prijepolje, svaka od njih svojim dražima:

• Lim svojim brzacima
• Mileševka svojim živopisnim kanjonom
• Seljašnica svojim čuvenim pastrmkama

Lim u Prijepoljskom kraju ima nekoliko pritoka, od kojih mnoge imaju pretežno bujični karakter. To su reke:

• Grobljanska, Stranjanska, Dubočica, Kruševica, Ribnjak, Zebuđa, Sopotnica, Mileševka i Bistrica sa desne strane
• Gostunska, Slatinska, Komaranska reka, Gračanica, Mioska, Ratajska, Seljašnica i Ljupča sa leve strane.

U neposrednoj blizini Prijepolja na obroncima Jadovnika smestili su se Slapovi Sopotnice, koji pobuđuju pažnju i oduševljenje sve većeg broja posetilaca koje privlači ova prirodna lepota koja je nedavno zaštićena kao prirodni spomenik.

Klima

Klima u Prijepolju je umerenokontinentalna sa lokalnim promenama koje izaziva uticaj reljefnih oblika. Na ovakvoj klimi grad treba da zahvali podjednakoj udaljenosti od:

• Jadranskog mora (140km) odnosno maritimne klime
• Panonske nizije (160km) odnosno kontinentalne klime

Na sprečavanje jačeg uticaja neke od ovih klima dodatno su odgovorni visoki planinski masivi koji se prostiru između Prijepolja i središta ovih klimatskih oblika.

Prosečna količina padavina na ovom prostoru je oko 789.5 mm / m², s tim da ih je najmanje tokom zime i proleća, a najviše tokom jeseni i leta.

Prosečna temperatura je 9.3 °C, sa najvišom srednjom temperaturom od 19.1 °C u julu i najnižom od -2.8 °C u januaru.

Putna povezanost

Grad se nalazi na raskrsnici starih karavanskih puteva koji i danas postoje.

• Krećući se na jug, uzvodno dolinom Lima, put preko Brodareva vodi ka Bijelom Polju (55km), Mojkovcu, Kolašinu, Podgorici i Baru.
• Krećući se na istok, Mileševkom i dalje preko Jadovnika, stiže se do Sjenice (30km), Novog Pazara, Prištine, Skoplja i Soluna.
• Krećući se na sever, niz Lim, stiže se u Bistricu (10km) u kojoj se put deli na dva smera:
  • prema Priboju (27km) i dalje prema Bosni
  • prema Novoj Varoši (30km) i dalje preko Zlatibora ka Užicu, Požegi, Valjevu i Beogradu.
• Krećući se ka zapadu, uz Seljašnicu i potom preko Jabuke, put vodi u Pljevlja (30km) i Žabljak.

Istorija

Na prostoru Prijepolja postoje ostaci ljudskog stanovanja još iz praistorijskog doba pa sve do današnjih dana. Jedan od najznačajnijih arheoloških nalazišta na ovom prostoru je lokalitet Dvorine na kome je otkriven veći broj predmeta od keramike, stakla, bronze srebra i zlata, a datiran je u rimsko doba.

Najstariji pomen Prijepolja pod tim imenom je iz 1332. godine kod Gijoma Adama, a u analima Dubrovačke republike spominje se prvi put 1343. godine. Prijepolje se u srednjem veku razvijalo kao trg (tržnica) manastira Mileševa i nalazilo se na tzv. dubrovačkom drumu koji je povezivao obalu srednjeg Jadrana sa centralnim i istočnim delovima Balkanskog poluostrva. Razvoj Prijepolja stoga je usko povezan sa trgovcima koji su kroz njega prolazili i u njemu trgovali još od srednjeg veka.

Prijepolje i Polimlje bili su sastavni deo Raške i jedan od središnjih delova rane Nemanjićke države. O tome svedoči veliki broj manastira i crkava u dolini Lima. Smatra se da je župama: Dabru, Crnoj Steni, Zvijezdu, Bihoru, Ljuboviđi, Budimlju i Plavu u limskoj dolini u srednjem veku podignuto oko sedamdesetak manastira i crkava. Posle raspada srpskog carstva i poraza Nikole Altomanovića ovaj krj ulazi u sastav banovine Bosne čime je ona stekla deo nemanjićkog legitimiteta. U manastiru Mileševa, tadašnji bosanski kralj Tvrtko ovenčao za „kralja Srba, Bosne i Primorja“ istakavši se za nastavljača Nemanjinog lika i dela i novog srpskog kralja. Kasnije se 1448. godine u Mileševi za hercega od svetog Save proglasio Stjepan Vukčić Kosača koji je bio sin kneza Vukca Hranića i Katarine Kosače, rođen u selu Kosača nedaleko od Goražda (15 kilometara), te bratić Sandalja Hranića Kosače, velikog vojvode bosanskog. Stric mu je umro 1435. godine, te ga je Stjepan naslijedio kao veliki vojvoda bosanski. Međutim, odmah je morao voditi borbu za očuvanje nasljeđa Kosača. U sukobu sa Pavlovićima, vojvodi Radoslavu Pavloviću je preoteo njegove južne posjede na području Trebinja 1438. godine. Od 1440. do 1443. proširio je vlast na Omiš, Završje (ili Tropolje), Poljica, Gornju Zetu, Bar, Trebinje i Klobuk. Dolazak Turaka na ove prostore nije zaobišao ni Prijepolje koje je svoje oslobođenje dočekalo tek 1912. godine u Prvom balkanskom ratu. Sve to vreme manastir Mileševa bio je duhovno i kulturno središte srpskog naroda u ovom kraju. U njemu je tokom XV veka bilo sedište Mileševske mitropolije, dok je u XVI veku u njemu radila jedna od najstarijih srpskih štamparija.

Iako su se Turci zadržali na ovim prostorima do 1912. godine, ovaj kraj je uzeo aktivno učestvovao u značajnim borbama srpskog naroda tokom XIX veka od Prvog srpskog ustanka preko babinske bune (1875.), javorskog rata (1876.) i raoničke bune, pa sve do balkanskih ratova i konačnog oslobođenja. Odlukama Berlinskog kongresa, Raška oblast je ostala u sastavu Otomanske imperije koja je u njoj imala civilnu, dok je Austrougarska držala vojnu vlast sprečivši tako spajanje i ujedinjenje dve srpske zemlje Srbije i Crne Gore. U tom periodu na steni kraj Lima u Prijepolju, podignuta je mala katolička kapelica.

Tokom Drugog svetskog rata u septembru 1943 su vojnici JVuO oslobodili Prijepolje tokom bitke za Prijepolje. U oslobođeno Prijepolje su komunisti ušli bez borbe da bi ga u decembru 1943 ponovo osvojile snage nacističke Nemačke nakon Prijepoljska bitka u kojoj su Nemci napali partizansku bolnicu na levoj obali Lima. Ostaci bolnice sačuvani su danas kao spomen-kompleks poginulim rodoljubima u sukobu sa okupatorom. Na prevoju Jabuka iznad Prijepolja u napadu na četničke položaje poginuo je jedan od najmlađih narodnih heroja i čuveni dečak bombaš Boško Buha, koje je tada imao svega 17 godina.

Kulturno istorijski spomenici

Manastir Mileševa

Glavni članak: Manastir Mileševa

Manastir Mileševa je jedan od najznačajnijih srpskih manastira poznat kao grobno mesto svetog Save i čuven po svojoj fresci „Beli Anđeo“, koja je strane putopisce XIX veka primorala na toliko divljenje, da joj, prema rečima jednog od njih, ni Đoto nije ravan. O lepoti ove freske svedoči i činjenica da je predstavljala Evropu u prvoj razmeni satelitskih signala sa Amerikom `60 godina XX veka. Pored toga u manastiru se nalazi i freska svetog Save za koju se smatra da je njegov najrealniji prikaz. Manastir je podigao između 1218. i 1219. godine srpski kralj Vladislav, a danas se nalazi pod zaštitom UNESKO-a.

Ostali kulturno-istorijski spomenici

Pored Mileševe na prostoru Prijepolja nalaze se manastiri:

• Davidovica (XIII vek), koju je podigao David Nemanjić, najmlađi sin Vukana Nemanjića
• Kumanica

Stare tvrđave:

• Mileševac
• Kovin

Islamska arhitektura:

• Ibrahim pašina džamija u Šarampovu, pokrivena ćeramidom i sa jednim minaretom.
• Prijepoljska sahat-kula

Demografija

U naselju Prijepolje živi 11414 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 35,8 godina (35,0 kod muškaraca i 36,4 kod žena). U naselju ima 4448 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,38.

Stanovništvo u ovom naselju veoma je nehomogeno.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 2828 [1] 1953. 3536 1961. 5303 1971. 10904 1981. 14543 1991. 15634 15527 2002. 16332 15031

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi			9411	62.61%
Bošnjaci			3941	26.21%
Muslimani			1225	8.14%
Romi			140	0.93%
Crnogorci			139	0.92%
Jugosloveni			42	0.27%
Hrvati			11	0.07%
Albanci			5	0.03%
Makedonci			4	0.02%
Česi			3	0.01%
Goranci			3	0.01%
Bugari			3	0.01%
Mađari			2	0.01%
Ukrajinci			1	0.00%
Rusini			1	0.00%
Rusi			1	0.00%
nepoznato			29	0.19%

Istaknute ličnosti

• Vlade Divac, košarkaš i predsednik OKS
• Milan Minić, arhitekta i slikar
• Vladimir Perić "Valter", narodni heroj
• Goran Čpajak, akademski vajar
• Fahrudin Melić, profesionalni rukometaš
• Nemanja Petrić, odbojkaš
• dr. Sadudin Musabegović, istaknuti pisac, teoretičar umjetnosti, profesor na Univerzitetu i dobitnik šestoaprilske nagrade grada Sarajeva;
• Mihajlo Pjanovic, fudbaler
• Ivica Dragutinovic, fudbaler
• Aleksandar Svitlica, rukometas
• Jovo Caković, odbojkaški trener, selektor kadetske ženske reprezentacije Srbije, osvajač broznane medalje na prvenstvu Evrope za kadetkinje 2015.
• Zvonimir Červenko, hrvatski general, vojnik i zaslužna osoba za obranu Republike Hrvatske
• Luka Šuljagić, nekada profesionalni odbojkaš i reprezentativac a danas generalni sekretar Sportskog saveza Prijepolja

Povezano

• Opština Prijepolje
• Zlatiborski okrug
• Centralna Srbija
• FK Polimlje

Izvori

Literatura

• Milinko Femić „Prijepoljski kraj u prostoru i vremenu“

Eksterni linkovi

• Informativni portal Grada Prijepolja Arhivirano 2016-10-18 na Wayback Machine-u
• Opština Prijepolje Arhivirano 2015-09-23 na Wayback Machine-u
• Grad Prijepolje
• Sajt o gradu Prijepolju Arhivirano 2013-08-21 na Wayback Machine-u
• Sajt FK Polimlja Arhivirano 2006-02-16 na Wayback Machine-u
• 50.MOSI igre Prijepolje 2013 Arhivirano 2013-07-24 na Wayback Machine-u
• Turizam Prijepolje
• Matična biblioteka-Prijepolje
• Medžlis IZ Prijepolje Arhivirano 2013-10-18 na Wayback Machine-u
• Televizija Forum Prijepolje^{[mrtav link]}
• Argument Centar za istraživanje u politici,Prijepolje
• Sandžaklive
• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)

Naseljena mesta opštine Prijepolje

Aljinovići • Balići • Bare • Biskupići • Bjelahova • Brajkovac • Brvine • Brodarevo • Bukovik • Vinicka • Vrbovo • Gojakovići • Gornje Babine • Gornje Goračiće • Gornji Stranjani • Gostun • Gračanica • Grobnice • Divci • Donje Babine • Donji Stranjani • Drenova • Dušmanići • Đurašići • Zabrdnji Toci • Zavinograđe • Zalug • Zastup • Zvijezd • Ivanje • Ivezići • Izbičanj • Jabuka • Junčevići • Kamena Gora • Karaula • Karoševina • Kaćevo • Kašice • Kovačevac • Koprivna • Kosatica • Koševine • Kruševo • Kučin • Lučice • Mataruge • Međani • Mijani • Mijoska • Milakovići • Mileševo • Milošev Do • Miljevići • Mrčkovina • Muškovina • Oraovac • Orašac • Osoje • Oštra Stijena • Potkrš • Potok • Pravoševo • Pranjci • Prijepolje • Rasno • Ratajska • Sedobro • Seljane • Seljašnica • Skokuće • Slatina • Sopotnica • Taševo • Hisardžik • Hrta • Crkveni Toci • Čadinje • Čauševići • Džurovo