Nova Varoš

Za ostale upotrebe, v. Nova Varoš (razvrstavanje).

Nova Varoš
Nova Varoš
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Zlatiborski
Opština	Nova Varoš
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	10335
Geografija
Koordinate	43°27′23″N 19°48′25″E / 43.456333°N 19.806833°E / 43.456333; 19.806833
Nadmorska visina	1111 m
Nova Varoš Nova Varoš (Srbije)
Ostali podaci
Poštanski kod	31320
Pozivni broj	033
Registarska oznaka	NV

Koordinate: 43° 27′ 23" SGŠ, 19° 48′ 25" IGD

Nova Varoš je gradsko naselje u opštini Nova Varoš u Zlatiborskom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 10335 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 10424 stanovnika).

Geografske odlike

Nova Varoš je smeštena na sredini magistralnog puta Beograd - Bar, na nadmorskoj visini do 1.000 m. Nad njom se izdiže planina Zlatar, dugačka 22 km i široka 12 km, sa najvišim vrhom od 1.627 m. Sama novovaroška opština obuhvata površinu od 584 km² u kojoj živi preko 16.638 stanovnika.

Kod naselja Kokin Brod, 11 kilometara severno od Nove Varoši ka Zlatiboru, podignuta je velika nasipna brana (hidrocentrala) i tako je u dolini Uvca stvoreno Zlatarsko jezero (ili jezero Kokin Brod), dugačko 30 kilometara, sa akumulacijom od preko 400 miliona kubnih metara vode.

Struju uvačkog elektro-sistema nazvan „Limske hidroelektrane“ proizvode hidrocentrale „Uvac“, „Kokin Brod“, „Bistrica“ i „Potpeć“, tako da proizvedu godišnje oko 800 miliona kilovat-časova električne energije. U opštini posluje oko 75 preduzeća i 450 radnji, a zaposleno je 2.484 stanovnika.

Poljoprivredu karakteriše razvijeno stočarstvo, proizvodnja mlečnih proizvoda, od kojih je najpoznatiji čuveni zlatarski sir. Značajni poljoprivredni potencijali postoje u razvoju voćarstva, pčelarstva i otkupu i preradi šumskih plodova. Poljoprivrednu površinu čini 57,10% ukupne površine opštine, a šumskom zemljištu pripada 33,85%.

Za turizma u Novoj Varoši i njenoj okolini postoje dobri preduslovi, koji se ogledaju u lepotama i drugim prirodnim vrednostima planine Zlatar i akumulacionih jezera.

Jedna od izuzetnih prirodnih retkosti je beloglavi sup, čije je stanište u kanjonu reke Uvac.

Kulturno-istorijske spomenike predstavljaju: crkve - brvnare po selima, zgrada stare škole u Radoinji, crkva i džamija u Novoj Varoši i drugi belezi i znamenja. Oni svedoče o životu ljudi ovog kraja kroz vekove i o prisustvu Kelta, Rimljana, Slovena i drugih naroda na ovim prostorima.

Istorija

Nova Varoš je nastala u sredinom 16. veka. Vezuje se za ime Skender-paše Đenovljanina. Kad je Skender-paša, putujući iz Bosne za Carigrad (1530), zastao sa pratnjom na zaravni ispod planine Zlatara i oduševljen lepotama ovog šumovitog predela i opojnim mirisom borovine, naredio je pri polasku da se tu podigne kasaba. Ubrzo je niklo naselja na mestu današnje Nove Varoši. Nazvano je Skender-pašina Palanka. Kad je naraslo do blizu 2.000 kuća, „buknu požar i sprži palaku do temelja“ (Evlija Čelebija). Većina stanovnika je ostala tu i podigla novu kasabu koju nazvaše Jeni Kasaba, što na srpskom znači Nova Varoš.

Sve življa trgovina stokom i njenim proizvodima, učinila je da se varoš, na raskrsnici važnih puteva, brzo rasvijala. Administrativno, od 1776, bila je u sastavu novopazarskog sandžaka. Sredinom 19. veka Nova Varoš, prema zapisima ruskog konzula i putopisca Aleksandra Giljferdinga, imala je oko 300 kuća i oko 1.200 stanovnika, „što je bila realnija procena od one koju je izneo Elvija Čelebija, koji je inače sklon preterivanju, naveo da u Novoj Varši ima čak. 2.000 kuća“.^[1]

Početkom 19. veka (1809), u Prvom srpskom ustanku, grad su privremeno zaposeli i zapalili Karađorđevi ustanici. Karadorđe je nakon zaposedanja video da je to lepa varoše te je proti Milutinu iz Guče poslao naredbu da je poštedi:

Kojekude, ova varoš da se od naše vojske ili straže ne popali, ili ne izgori, jerbo je šteta ovakve lepote kuća da se poruše i izgoru, već ako nas ćeraju Turci opet neka ostanu njima, ako li pak posle mi njih poćeramo, to će one biti naše, samo neka ostane nepopaljena.^[2]
– Karađorđe

Ipak, prilikom povlačenja ustaničke srpske vojske ispred nadolazećih Turaka, prota Milutin iz Guče je, i pored voždovog zahteva, naredio vojnicima da Novu Varoš spale. "I tu vojska serpska izgore onako lepu varoš", zapisao je N. Ninković u knjizi "Žiznoopisanije moje".^[2] Odlaskom Karađorđevih ustanika, Novu Varoš je, bežeći od turske odmazde, napustio veliki broj srpskog življa, iselivši se u Srbiju.

Posle više okršaja u Prvom i Drugom srpskom, a zatim i u Nevesinjskom ustanku 1875. godine (velika borba u susednom selu Radoinji), narod ovog kraja oslobodio se turskog ropsta pobedom u Prvom balkanskom ratu 1912. godine. Nova Varoš je tada imala 450 kuća i 2.909 stanovnika.

I u Prvom svetskom ratu novovaroški kraj dao je veliki doprinos pobedi protiv centralnih sila Austro-Ugarske i Nemačke, a na Solunskom frontu i protiv Bugarske. Njihov zemljak, proslavljeni vojvoda Petar Bojović, rodom iz sela Miševići podno Zlatara, komandovao je srpskom Prvom armijom.

Nova Varoš nije ostala po strani i u Narodnooslobodilačkom ratu 1941—1945. Narod ovog kraja svrstao se u velikom broju u jedinice narodnooslobodilačke vojske, u Zlatiborsku četu odnosno Treću proletersku sandžačku udarnu brigadu, a sama Nova Varoš je više od 70 puta bila čas okupirana, a čas ponovo oslobađana. Konačno je oslobođena 4. decembra 1944.

Demografija

U naselju Nova Varoš živi 7885 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 35.3 godina (35.1 kod muškaraca i 35.6 kod žena). U naselju ima 3132 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3.30.

Ovo naselje je u uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija

Godina	Stanovnika




1948.	1781^[3]
1953.	2179
1961.	3200
1971.	5718
1981.	8565
1991.	10424	10405
2002.	10462	10335

Etnički sastav prema popisu iz 2002.^[4]
Srbi	8416	81.43%
Bošnjaci	1028	9.94%
Muslimani	498	4.81%
Jugosloveni	110	1.06%
Crnogorci	43	0.41%
Mađari	8	0.07%
Hrvati	7	0.06%
Makedonci	4	0.03%
Bunjevci	4	0.03%
Slovenci	2	0.01%
Albanci	2	0.01%
Ukrajinci	1	0.00%
Slovaci	1	0.00%
Rumuni	1	0.00%
nepoznato	62	0.59%

Stanovništvo prema polu i starosti


	m	ž
?	16	22
80+	16	34
75-79	44	63
70-74	95	114
65-69	166	200
60-64	217	226
55-59	280	232
50-54	418	448
45-49	530	509
40-44	434	527
35-39	342	386
30-34	304	310
25-29	342	350
20-24	463	411
15-19	482	486
10-14	402	432
5-9	284	291
0-4	218	241
prosek	35.1	35.6

Domaćinstva

**Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	458	553	1004	1807	2612	3061	3132

**Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosečan broj članova
Broj domaćinstava	391	564	588	1085	370	97	25	6	4	2	3.30

Domaćinstva

**Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	4149	1399	2583	100	52	15	4318

**Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosečan broj članova
Broj domaćinstava	1173	2586	391	163	5

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	1942	80	1	7	815	229	88	199	73	111
Ženski	1593	47	-	-	657	69	10	229	81	18
Oba	3535	127	1	7	1472	298	98	428	154	129
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	11	18	128	68	60	22	-	-	32
Ženski	33	19	92	114	187	16	-	-	21
Oba	44	37	220	182	247	38	-	-	53

Slavni ljudi

Petar Bojović, srpski vojvoda iz balkanskih ratova i prvog svetskog rata;
Ivan Kukolj Kuki, pevač narodne muzike;
Nemanja Nedović, srpski košarkaški reprezentativac;
Zlatko Krdžević, poznati fudbaler Crvene Zvezde
Milan Topalović Topalko , pevač zabavne muzike;
Ivan Šaponjić , poznati fudbaler Partizana
dr.Sulejman Mašović, jedan od istaknutih Islamskih mislilaca na Balkanu;
Ljubinko Drulović, proslavljeni fudbalski reprezentativac i igrač Rada, Porta, Benfike i Partizana

Reference

↑ Dr Slobodan Ristanović:Kroz Srbiju i Crnu Goru Beograd 2005. str 245.
↑ ^2,0 ^2,1 Milorad Tomanić, Srpska crkva u ratu i ratovi u njoj
↑ Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
↑ Knjiga 1, Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-00-9