Siewierz
miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
Rynek w Siewierzu | |||
| |||
Państwo | Polska | ||
---|---|---|---|
Województwo | |||
Powiat | |||
Gmina | Siewierz | ||
Data założenia | 1276 | ||
Prawa miejskie | 1276-1870, od 1962 | ||
Burmistrz | Dariusz Waluszczyk | ||
Powierzchnia | 38,22 km² | ||
Populacja (31.12.2023/) • liczba ludności • gęstość |
| ||
Strefa numeracyjna | +48 32 | ||
Kod pocztowy | 42-470 | ||
Tablice rejestracyjne | SBE | ||
Położenie na mapie gminy Siewierz | |||
Położenie na mapie Polski | |||
Położenie na mapie województwa śląskiego | |||
Położenie na mapie powiatu będzińskiego | |||
50°27′59″N 19°13′48″E/50,466389 19,230000 | |||
TERC (TERYT) | 2401074 | ||
SIMC | 0943204 | ||
Urząd miejski ul. Żwirki i Wigury 1642-470 Siewierz | |||
| |||
Strona internetowa | |||
BIP |
Siewierz – miasto w południowej Polsce, w województwie śląskim, w powiecie będzińskim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Siewierz, w Zagłębiu Dąbrowskim. Według danych z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 5568 mieszkańców[1].
Miasto biskupstwa krakowskiego w księstwie siewierskim w końcu XVI wieku[2].
Położenie
Siewierz leży w historycznej Małopolsce, w dawnej ziemi krakowskiej[3]. Położony jest na Garbie Tarnogórskim nad rzeką Czarną Przemszą.
Nazwa
Miejscowość ma metrykę średniowieczną i istniała już w XII wieku. Nazwa notowana w 1123–1125 jako Seuor, 1232 Sewior, 1250 Siewior, 1544 Siewierz, 1546 Siewier, 1889 Siewierz[4][5] .
Pochodzi od nieistniejącego obecnie w języku polskim rzeczownika siewiór, oznaczającego „północ”. Do końca XV w. nazwa miasta brzmiała w taki właśnie sposób (Syewyor, 1470–1480). Nazwa określała zapewne miejsce położone na północ od innego obiektu geograficznego[5] .
Zabytki
- zamek biskupi w Siewierzu
- cmentarz żydowski w Siewierzu
- kościół św. Jana Chrzciciela w Siewierzu
- kościół św. Macieja Apostoła
- kościół św. Barbary i Walentego z 1618 roku
- stacja kolejowa
Historia
Najstarszy dokument odnotowujący miejscowość pochodzi z 1105 i wymienia dochody z targu, karczmy oraz jatki jakie z Siewierza uzyskuje Opactwo Benedyktynów w Tyńcu pod Krakowem. Około 1179 miejscowość wraz z całą ziemią siewierską znalazła się pod władaniem Piastów z linii opolskiej, a następnie bytomsko-kozielskich oraz cieszyńskich[6] .
Już w XII w. Siewierz był osadą targową, a od początku XIII w. siedzibą kasztelanii. Kodeks dyplomatyczny Małopolski odnotowuje dwa łacińskie dokumenty z 1232 oraz 1252, w których wymienieni są kasztelanowie siewierscy Jaksa oraz Wladimirus. Początkowo ośrodek grodowy znajdował się na południowy zachód od dzisiejszego miasta i zlokalizowany był wokół romańskiego kościoła pw. św. Jana Chrzciciela. Prawdopodobnie po najazdach mongolskich został przeniesiony w miejsce łatwiejsze do obrony. W 1276 r. Siewierz uzyskał prawa miejskie. Wytyczono wówczas rynek będący do dziś głównym centrum miasta. W XIV w. książęta bytomscy wznieśli lub zainicjowali budowę murowanego zamku. (patrz: zamek biskupi w Siewierzu)[6] .
26 lutego 1289 r. doszło pod miastem do krwawej bitwy między wojskami sprzymierzonych z Henrykiem IV Probusem książąt śląskich a koalicją Władysława Łokietka, wówczas księcia kujawskiego, i książąt mazowieckich. Wcześniejsze wtargnięcie wojsk Probusa na teren księstwa bytomskiego, w granicach którego leżała wówczas kasztelania siewierska, spowodowało złożenie przez zagrożonego Kazimierza hołdu lennego królowi Czech, Wacławowi II. Był to pierwszy z czeskich hołdów lennych na Śląsku.
30 grudnia 1443 r. biskup krakowski, Zbigniew Oleśnicki wykupił księstwo siewierskie wraz z zamkiem od zadłużonego księcia cieszyńskiego, Wacława I. Miasto stało się stolicą świeckiego księstwa feudalnego, rządzonego przez biskupów krakowskich (patrz: księstwo siewierskie), które w dużej mierze było zależne od Korony Królestwa Polskiego (później bezpośrednio w jej składzie) i należało do diecezji krakowskiej. Od tego czasu Siewierz stał się ponownie integralną częścią Małopolski[7]. Od 1484 r. biskup krakowski Jan Rzeszowski zaczął używać tytułu księcia siewierskiego (Dominus et Princeps Ducatus Severiensis)[8].
W XVI w. biskupi rozbudowali gotycki zamek dążąc do przekształcenia go w renesansową rezydencję. Od końca średniowiecza aż do upadku Rzeczypospolitej, Siewierz był siedzibą sądu zwanego ziemskim, który łączył w sobie cechy typowe dla dawnego prawa śląskiego oraz polskiego prawa ziemskiego, dwóch sądów: ziemskiego i grodzkiego[9].
W czasie potopu szwedzkiego księstwo nominalnie pozostawało neutralne, jednak na zamku przebywały oddziały hetmana Stefana Czarnieckiego, co skłoniło Szwedów do jego zajęcia. Wojska szwedzkie obłożyły też Siewierz kontrybucją w naturze – trzykrotnie większą niż pozostałe miasta Księstwa Siewierskiego[10].
W 1790 r. Sejm Wielki zlikwidował Księstwo siewierskie, wcielając je do Rzeczypospolitej. W tym samym roku książę – biskup Feliks Paweł Turski opuścił oficjalnie zamek w Siewierzu.
- Zabory
W 1795 następstwie III rozbioru Polski Siewierz wszedł w skład zaboru pruskiego jako Nowego Śląska, natomiast Siewierz stał się miastem powiatowym. Po zwycięskim dla Polaków drugim powstaniu wielkopolskim jakie odbyło się w 1806 miejscowość w latach 1807–1815 znalazła się w granicach Księstwa Warszawskiego. W 1807 Napoleon Bonaparte restytuował księstwo siewierskie i oddał je swemu marszałkowi Jean Lannes, księciu Montebello, od którego miejscowość przejął rząd Księstwa Warszawskiego. W 1815 w wyniku ustaleń kongresu wiedeńskiego dokonano podziału księstwa i miejscowość znalazła się w zaborze rosyjskim w Królestwie Kongresowym[6] .
W 1827 w mieście znajdowało się 261 domów zamieszkanych przez 1344 mieszkańców. W 1858 liczba domów wzrosła do 265, w tym 14 murowanych, a liczba mieszkańców do 1586 z czego wszyscy byli chrześcijanami. W 1870 Siewierz utracił prawa miejskie w wyniku carskich represji za powstanie styczniowe 1863. W 1880 liczba mieszkańców wynosiła 1989. W 1889 w XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego miejscowość wymieniona jest jako osada miejska, dawniej miasto leżące w powiecie będzińskim, gminie Sulików, parafia Siewierz. W osadzie było wówczas 300 domów, w których mieszkało 2500 mieszkańców. Miejscowość miała 3281 mórg powierzchni. Znajdowały się w niej dwa kościoły, dwie szkoły początkowe męska i żeńska, sąd gminny, przytułek dla 11 starców, apteka[4].
II Rzeczpospolita Polska
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 roku, Siewierz, wraz z całym powiatem będzińskim, został włączony do województwa kieleckiego. W 1927 roku utworzono powiat zawierciański, w którego skład wszedł Siewierz (również w granicach województwa kieleckiego).
W 1930 r. odsłonięto pomnik siewierzan poległych w walce o niepodległość[11].
4 września 1939 niemiecki Freikorps zamordował w Siewierzu 10 Polaków. W 1943 r. do obozu zagłady w Auschwitz-Birkenau wywieziona została cała ludność żydowska (w 1939 r. 229 osób). W okresie wojny zginęło około 300 osób. Po zakończeniu wojny ziemia siewierska wraz z całym powiatem zawierciańskim została przyłączona do województwa śląsko-dąbrowskiego[12].
- Okres powojenny
Następnie okresie PRL miejscowość leżała w powiecie zawierciańskim w województwie katowickim. W 1955 Siewierz był gromadą, a od 1958 osiedlem zajmującym 31 km² powierzchni oraz liczącym 4000 mieszkańców. Miejscowość odzyskała prawa miejskie w 1962, ale większość mieszkańców, 71% w dalszym ciągu utrzymywało się jeszcze z rolnictwa. W mieście znajdowała się szkoła podstawowa oraz liceum[6] . 1973 r. w wyniku reformy administracji terenowej podjęto decyzję o likwidacji gromad, co pozwoliło przyłączyć do miasta i gminy sąsiednich wsi: Brudzowic, Dziewek, Gołuchowic, Żelisławic, Podwarpia, Wojkowic Kościelnych, Kuźnicy Warężyńskiej i Trzebiesławic.
Dzisiaj stanowi ośrodek turystyczny, leżący w zapleczu aglomeracji górnośląskiej. Zachowane zabytki to barokowe kościoły datowane od XVI do XVIII w., a zwłaszcza ruiny gotyckiego zamku książąt śląskich, a następnie biskupów krakowskich – książąt siewierskich powstałego od XIV do XVI. Pod miastem zachował się romański kościół św. Jana Chrzciciela w Siewierzu z I poł. XII w. (według Jana Długosza datowany na 1144 r.). Ruch wypoczynkowy obsługuje także zalew Przeczycko-Siewierski, zalew powstały w wyniku spiętrzenia wód Czarnej Przemszy. Od lutego 2005 r. funkcjonuje Izba Tradycji i Kultury Dawnej obejmująca ekspozycje dawnego rzemiosła, rzeźby i rękodzieła artystycznego oraz tematykę historyczną związaną z dziejami księstwa siewierskiego i jego zabytków (w tym zamku).
Gospodarka
Od początku istnienia miejscowości rozwijała się w niej gospodarka oraz handel. W miejscowości rozwijała się metalurgia. W XII wieku w okolicy Siewierza odnotowana została kopalnia srebra. W XIV wieku zanotowane zostały w okolicy dwie kuźnice. Ich ślady pozostały w nazewnictwie sąsiadujących wsi Kuźnica Świętojańska oraz Kuźnica Sulikowska. Wytapiano tutaj żelazo. W 1820 koło Siewierza funkcjonowała świeżarka. W XVI wieku w mieście odnotowano cechy rzemieślnicze, z których największym był cech piwowarski. Browarnicy w XVIII wieku mieli 18 browarów i znaczną część swojej produkcji eksportowali na Śląsk. W mieście funkcjonowały wówczas tartak oraz folusz[6] .
Również w XIX wieku w miejscowości rozwijał się handel oraz przemysł. W mieście na brukowanym rynku co dwa tygodnie odbywały się targi. Działał zakład wyrobów kamienno-glinianych oraz fabryka kafli. Funkcjonowały dwa zajazdy. Pod koniec XIX wieku po odebraniu praw miejskich przez rosyjskiego zaborcę miejscowość zaczęła nabierać wiejskiego charakteru co utrzymało się do połowy XX wieku[4].
W okresie PRL miejscowość miała charakter rolniczy, a produkcją rolną zajmowała się większość mieszkańców. W latach 60. w Siewierzu powstały drobne zakłady produkcyjne: Spółdzielnia Szewców i Cholewkarzy oraz warsztaty katowickiej spółdzielni "Guma"[6] .
Demografia
Piramida wieku mieszkańców Siewierza w 2019 – dane GUS[13]:
[Plik:Piramida - własne.png|600x600px]]
Siewierz należy zaliczyć do małych miast, których liczba mieszkańców wynosi 5 568 (52,2% kobiety, a 47,8% mężczyźni). W okresie 2002-2019 liczba mieszkańców zmalała o 0,0%. Średni wiek mieszkańców wynosi 43,1 lat co odpowiada średniemu wiekowi mieszkańców w województwie śląskim, ale też w całej Polsce oraz porównywalny do średniego wieku mieszkańców całej Polski. W okresie 2019 r. odnotowano w Siewierzu ujemny przyrost naturalny wynoszący -27 osób, co odpowiada ujemnemu przyrostowi -4,84 na 1000 mieszkańców. W 2019 r. w Siewierzu 59,0% mieszkańców żyło w małżeństwie; 23,5% mieszkańców Siewierza w stanie wolnym; 5,9% mieszkańców było po rozwodzie, natomiast 11,3% to wdowy/wdowcy[1].
Dzielnice Siewierza
Dzielnice Siewierza
- Piwoń
- Warężyno
- Centrum
- Kuźnica Sulikowska
- Sulików
- Osiedle
- Jeziorna
- Trojedzianka
Transport
- Drogowy
Przez Siewierz przebiega południowa obwodnica miasta w ciągu drogi krajowej nr 78, która dwupoziomowym skrzyżowaniem łączy się z drogą drogą krajowa nr 91. Kilka kilometrów na południe od Siewierza, w miejscowości Podwarpie droga krajowa nr 91 łączy się z drogą ekspresową S1, która biegnie do zlokalizowanego w Pyrzowicach węzła z autostradą A1 (E75).
- Kolejowy
Przez Siewierz przebiega jednotorowa i zelektryfikowana linia kolejowa nr 182 obsługująca ruch pasażerski i towarowy. W latach 1975–2023 do miasta nie docierał ruch pasażerski[14]. Został reaktywowany 10 grudnia wraz z uruchomieniem połączenia S9 relacji Częstochowa – Tarnowskie Góry, które obsługiwane jest przez Koleje Śląskie obsługując również stację Pyrzowice Lotnisko zlokalizowaną koło Portu Lotniczego w Pyrzowicach[15].
- Autobusowy
Na terenie Siewierza kursuje 5 linii autobusowych (2A, 269, 619, 969, M23) organizowanych przez ZTM (2A wspólnie z miastem Myszków) i jedna (10) organizowana przez ZKA Zawiercie. którymi można się dostać do Będzina, Katowic, Myszkowa, Sosnowca, Zawiercia i okolicznych wsi lub gmin.
Wspólnoty wyznaniowe
- Kościół rzymskokatolicki:
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Siewierz (Sala Królestwa Przeczyce ul. 21 Stycznia 56B)[16]
Sport
W mieście działa klub piłki nożnej Przemsza Siewierz, założony w 1946 roku, oprócz tego w mieście znajduje się klub Tenisa stołowego UKS Energia Siewierz oraz Klub Sportowy Animals - Boks Siewierz
Dni ziemi Siewierskiej
Dni ziemi Siewierskiej, czyli potocznie dni Siewierza, odbywają się przeważnie w czerwcu. Raz odbywały się one we wrześniu.
Znani artyści na obchodach dni ziemi Siewierskiej
- 2011 - Pectus
- 2012 - Formacja Chatelet
- 2012 - Patrycja Markowska z zespołem Gaudeamus
- 2013 - Kabaret Skeczów Męczących
- 2013 - Zespół Video
- 2014 - Zakopower
- 2014 - Kabaret Neo-Nówka
- 2015 - Kabaret Paranienormalni
- 2015 - ENEJ
- 2017 - Antek Smykiewicz
- 2017 - Sławomir
- 2018 - Monika Lewczuk
- 2018 - Kombii
- 2019 - Michał Szczygieł
- 2019 - Natalia Szroeder
- 2022 - Poparzeni Kawą Trzy
- 2022 - GrubSon
- 2023 - Jerzy Kryszak
- 2023 - Łydka Grubasa
- 2023 - Bryska
Produkty tradycyjne
Siedem siewierskich przysmaków jest wpisanych na listę potraw tradycyjnych przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi[18]. Są to:
- żurek siewierski
- żołądki z gęsi po siewiersku
- wątróbki gęsie po siewiersku
- siewierska gęś pieczona
- siewierska kaczka pieczona
- smalec gęsi
- borówka/brusznica siewierska
Przypisy
- ↑ a b Siewierz (śląskie) » mapy, nieruchomości, GUS, noclegi, szkoły, regon, atrakcje, kody pocztowe, wynagrodzenie, bezrobocie, zarobki, tabele, edukacja, przedszkola, demografia [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-01-14] (pol.).
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 100.
- ↑ Andrzej Nowakowski: Dzieje ustroju i prawa księstwa siewierskiego. Wydział Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1992, s. 14. ISBN 83-85334-16-5
- ↑ a b c Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. X, hasło „Siewierz”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1885. s. 602. [dostęp 2018-07-09].
- ↑ a b Rymut 1987 ↓.
- ↑ a b c d e f Praca zbiorowa 1965 ↓.
- ↑ http://bc.umcs.pl/Content/37925/PDF/czas4058_36_1989_18.pdf
- ↑ Siewierz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 603 .
- ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
- ↑ S. Korusiewicz: Dzieje księstwa siewierskiego i Siewierza do 1990, Piekary Śląskie, s. 82.
- ↑ Oficjalna strona Miasta i Gminy Siewierz [online], siewierz.pl [dostęp 2024-04-25] (pol.).
- ↑ Oficjalna strona internetowa Miasta i Gminy Siewierz [online], siewierz.pl [dostęp 2021-01-14] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-16] .
- ↑ Siewierz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Linia kolejowa 182 (PL) [online], Atlas Kolejowy [dostęp 2023-12-11] (pol.).
- ↑ Koleje Śląskie dojeżdżają na lotnisko Katowice – Pyrzowice [zdjęcia] [online], www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2023-12-11] (pol.).
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-17] .
- ↑ Siewierz – Stadion LKS Przemsza [online], PolskieStadiony.pl, 20 lipca 2020 [dostęp 2021-01-04] (pol.).
- ↑ Lista potraw tradycyjnych – Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Bibliografia
- Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski, hasło "Siewierz". Wrocław, Warszawa, Kraków, Łódź: Ossolineum, 1987, s. 216. ISBN 83-04-02436-5.
- Praca zbiorowa: Miasta polskie w tysiącleciu, tom I, województwo katowickie, hasło „Siewierz”. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Ossolineum, 1965, s. 467-468.
Linki zewnętrzne
Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Siewierz |
- Oficjalna strona internetowa Miasta i Gminy Siewierz
- Siewierz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 602 .
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona
- p
- d
- e
- Siedziba gminy: Siewierz
Miasto |
|
---|---|
Wsie |
|
Kolonie |
|
Części miasta |
|
Części wsi |
|
Przysiółek wsi |
|
Nieoficjalny przysiółek wsi |
- p
- d
- e
Miasta | |
---|---|
Gminy miejskie | |
Gminy miejsko-wiejskie |
|
Gminy wiejskie |
|
- p
- d
- e
Miasta na prawach powiatu | |
---|---|
Miasta powiatowe | |
Miasta gminne |
|
- p
- d
- e
- Siedziba powiatu – Będzin
Przynależność wojewódzka |
|
---|---|
Miasta |
|
Osiedla (1954–72) |
|
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75) |
|
Gromady (1954–72) |
|
- p
- d
- e
- Siedziba powiatu – Zawiercie
Przynależność wojewódzka |
|
---|---|
Miasta | |
Osiedla (1954-72) |
|
Gminy wiejskie (← 1927-39, 1945-54 i 1973-75) |
|
Gminy wiejskie pod okupacją (1939-45) |
|
Gromady (1954-72) |
|
- p
- d
- e
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
|
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
- PWN: 3975103