Kompania graniczna KOP „Kołtyniany”

Kompania graniczna KOP „Kołtyniany” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-litewskiej.

Geneza

Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych^[1]. W połowie stycznia 1921 zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe^[2]. Latem 1921 ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym^[3]. W Nowych Święcianach rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 43 batalionu celnego, a jego 2 kompania stacjonowała w Kołtynianach. W drugiej połowie 1922 przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej^[4]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej^[5]. Już w następnym roku zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej^[6]. W sierpniu 1924 podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych^[7].

Formowanie i zmiany organizacyjne

W drugim etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza, w 1925 sformowano 20 batalion graniczny ^[8], a w jego składzie 3 kompanię graniczną KOP. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 10 podoficerów, 6 nadterminowych i 91 żołnierzy służby zasadniczej^[b].

W 1939 3 kompania graniczna KOP „Kołtyniany” nadal podlegała dowódcy batalionu KOP „Nowe Święciany”^[9].

 Osobny artykuł: kompanie graniczne Korpusu Ochrony Pogranicza.

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[10]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[11].

3 kompania graniczna „Kołtyniany” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 31 kilometrów 220 metrów^[12].

Sąsiednie kompanie graniczne:

• 1 kompania graniczna KOP „Orniany” ⇔ 2 kompania graniczna KOP „Kozaczyzna” – 1929^[13], 1932^[14], 1934^[15]
• 1 kompania graniczna KOP „Orniany” ⇔ 2 Kompania graniczna KOP „Ignalino” – 1931^[16] , 1938^[17]

Struktura organizacyjna

Strażnice kompanii w latach 1929 – 1931^[13][16] 

• strażnica KOP „Kumielin” (Kumolin)
• strażnica KOP „Baranowo”^[c]
• strażnica KOP „Postawiszki”^[d]
• strażnica KOP „Antoledzie”^[e]
• strażnica KOP „Kurynie”^[f]
• strażnica KOP „Łyngmiany”^[g]
• strażnica KOP „Antołksna”^[h]

Strażnice kompanii w latach 1932 – 1938^{[18][19][17][i]}

• strażnica KOP „Baranowo”
• strażnica KOP „Postawiszki”
• strażnica KOP „Antoledzie”
• strażnica KOP „Kurynie”
• strażnica KOP „Łyngmiany”
• strażnica KOP „Antołksna”

Strażnice kompanii we wrześniu 1939^[9]

• strażnica KOP „Baranów”^[j] (?)
• strażnica KOP „Postawiszki”
• strażnica KOP „Kurynie”
• strażnica KOP „Antoledzie”
• strażnica KOP „Łyngmiany”

Dowódcy kompanii

• kpt. Józef Bieniek (był 30 IX 1928 − )^[20] 
• kpt. Emil Bril (7 IV 1930 − 25 III 1931 → przeniesiony do 4 pp Leg)^[20] 
• kpt. Nikodem Walentynowicz (7 III 1931 − )^[20] 
• kpt. Witold Świda (3 II 1934 − )^[20] 
• kpt. Stanisław Czerwiński^[k]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. WarszawaPułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
• Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Ketrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927-1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Nowe Święciany” w latach 1927-1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.