Kosovo i Metohija u Narodnooslobodilačkoj borbi

Kosovski partizanski odred na Kozjaku 1944.

Narodnooslobodilačku borbu na Kosovu i Metohiji vodili su zajedno jugoslovenski i albanski partizani protiv okupatora i njegovih saradnika balista.

Dogovor jugoslovenskih i albanskih partizana je bio da se nakon rata Kosovo priključi Albaniji, koja bi se priključila jugoslovenskoj ili balkanskoj federaciji. Ovi planovi usled raskida Tita i Staljina nisu ostvareni.

Italijanska okupacija

Veći deo Kosova bio je u okviru italijanske okupacione zone

Između 1941. i 1945. godine, za vreme okupacije Sila osovine, Kraljevina Italija je anektirala najveći deo Kosova i priključila marionetskoj Kraljevini Albaniji, pod italijanskim protektoratom (vidi: Velika Albanija). Manje delove Kosova zauzimaju Nemci i Bugari.[1] Italijani se prikazuju kao oslobodioci Albanaca, uvode albanski jezik u upravi i školstvu, i dozvoljavaju upotrebu albanske zastave.[1] Od Albanaca su formirali jedinice pomoćne policije, bataljon fašističke milicije i razne dobrovoljačke kvislinške formacije. Zbog terora okupatora i albanskih kvislinških odreda, veliki broj Srba i Crnogoraca se iseljava sa Kosova. Brojni srpski i crnogorski kolonisti su proterani nazad u Crnu Goru i Srbiju, a mnogi su ubijeni.[2]

Počeci otpora

Fadil Hodža, komandant kosovskih partizana.

U oktobru 1941. je osnovan Metohijski narodno-oslobodilački partizanski odred, sastavljen uglavnom od Srba i Crnogoraca.[3] Albancu u početku nisu prilazili partizanima jer nisu želeli obnovu Jugoslavije u kojoj su bili diskriminisani. U jesen 1942. je formiran Glavni štab za Kosmet i prvi albanski odred "Zejnel Ajdini". Šarplaninski narodnooslobodilački partizanski odred je u početkom 1943. ujedinio delove reorganizovanih albanskih odreda "Zejnel Ajdini" i "Emin Duraku", i srpskih i crnogorskih partizanskih četa, te je u to vreme imao oko 220 boraca.[3] Od aprila 1943. na Šar-planini boravi delegat Vrhovnog štaba i CK KPJ Svetozar Vukmanović Tempo, čime je učinjen napredak u organizovanju oružane borbe protiv okupatora.[3] Istog meseca, aprila 1943. ginu Boro Vukmirović i Ramiz Sadik, članovi CK KP. Uprkos svim naporima, do konačnog oslobođenja Jugoslavije, na Kosovu i Metohiji nije bilo slobodne teritorije i partizani deluju u vrlo teškim uslovima.[4] Takođe, tokom Drugog svetskog rata na teritoriji Kosova delovale su i četničke jedinice Koste Milovanovića Pećanca, koje su počinile brojne zločine nad stanovnicima albanskih sela na granici Kosova i Sandžaka.[5][6][7]

Nemačka okupacija

Narodni heroji Boro Vukmirović i Ramiz Sadiku.

Nakon kapitulacije Italije 1943. godine, Nemci okupiraju Albaniju i Kosovo. Nemci formiraju kvislinške organizacije Drugu prizrensku ligu 16. septembra 1943. i Kosovski puk (Regjiment Kosova) krajem 1943. godine. Januara 1944. je održana Bujanska konferencija, na kojoj je Narodnooslobodilački odbor Kosova doneo odluku o priključenju Kosova Albaniji. Odluka kosovskih partizana o priključenju Kosova Albaniji nije sprovedena zbog velikog uticaja Srba i Crnogoraca u jugoslovenskom komunističkom vrhu.[8]

Nemci i balisti sredinom februara 1944. godine počinju napad na partizanske jedinice na Kosovu i uspevaju skoro da unište Glavni štab NOV za Kosovo. Tek sredinom 1944. dolazi do masovnijeg razvoja ustanka i od juna se formira ukupno oko 7 brigada NOV, pod imenom kosovsko-metohijske brigade. U oktobru 1944. počelo je povlačenje nemačke vojske (grupa armija E) iz Grčke preko Kosova, i počela je kosovska operacija, kojom je trebalo uništiti glavninu nemačkih snaga. U tome se nije uspelo, ali područje zauzimaju jugoslovenski partizani posle povlačenja Nemaca u novembru 1944.[4]

Oslobođenje

Glavni članci: Kosovska operacija 1944. i Pokušaj stvaranja Balkanske Federacije
Kosovske partizanke 1944.

Nakon oslobođenja Kosova od Nemaca, u decembru 1944. u većem delu Kosova dolazi do masovne pobune Albanaca (tzv. balistička pobuna), koji nisu želeli da ponovo potpadnu pod jugoslovensku odnosno komunističku vlast. Glavno žarište toga ustanka bilo je u Drenici.[3] Vrhovni štab NOV i POJ šalje oko 30.000 vojnika JNA radi gušenja ustanka. Najteže borbe su vođene u Drenici, a zatim u Uroševcu, Gnjilanu i Kosovskoj Mitrovici. U toku borbi dolazilo je do odmazdi nad stanovništvom koje je podržavalo ustanak. 8. februara 1945. godine je zavedena Vojna uprava na Kosovu i Metohiji.[3] Ovim merama je tek u martu 1945. slomljen glavni otpor kosovskih Albanaca.[4] U slamanju kosovskog otpora su učestvovale i dve brigade Narodno-oslobodilačke vojske Albanije.

Prema posleratnom sporazumu Broz-Hodža, Albanija je zajedno sa Kosovom trebalo da bude sedma republika Jugoslavije, a planirano je i da obe zemlje postanu članice Balkanske federativne republike. Međutim, ovi planovi su propali nakon rezolucije Informbiroa.[9]

Izvori

  1. ↑ 1,0 1,1 Vojna enciklopedija, Beograd, 1972., knjiga četvrta, strana 657.
  2. ↑ Williamson Murray, The emerging strategic environment: challenges of the twenty-first century
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 „Dimitrije Bogdanović, Knjiga o Kosovu”. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-31. Pristupljeno 2014-11-22. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Vojna enciklopedija, Beograd, 1972., knjiga četvrta, strana 658.
  5. ↑ Arhiv Kosova, Arhiv Pokrajinskog komiteta KPJ za Kosovo i Metohiju u Prištini, card no. 5, reg. no. 220
  6. ↑ Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u i revoluciji, I&19, dok. br. 3
  7. ↑ Pavle Jovićević, Kosovo i Metohija i odluke II zasedanja AVNOJ-a, Sloboda, novembar, 1944.
  8. ↑ Anton Bebler, Propuštena prilika[mrtav link]
  9. ↑ Vladimir Dedijer, Jugoslovensko-albanski odnosi, Beograd 1949.

Vidi još

Kosovo i Metohija u Narodnooslobodilačkoj borbi na Wikimedijinoj ostavi
  • p
  • r
  • u
Narodnooslobodilačka vojska  • Narodnooslobodilački pokret  • 1941  • 1942  • 1943  • 1944  • 1945
Republike i pokrajineRegije
Banat  • Banija  • Bačka  • Bosanska krajina (Kozara)  • Gorski kotar  • Dalmacija  • Istočna Bosna  • Istra  • Južna Srbija  • Kordun (Petrova gora)  • Lika  • Sandžak  • Slavonija  • Srem  • Hercegovina  • Šumadija
Gradovi
Banja Luka  • Beograd  • Bihać  • Drvar  • Zagreb  • Jajce  • Karlovac  • Kolašin  • Korenica  • Kragujevac  • Ljubljana  • Nikšić  • Niš  • Novi Sad  • Prilep  • Priština  • Sarajevo  • Sisak  • Split  • Užice  • Foča  • Cetinje  • Čačak  • Vis
Ostalo
AVNOJ  • Bolnice  • Diverzije  • Slobodne teritorije  • Jevreji  • Žene  • Omladina  • Narodni heroji  • Spomenici