Zamek w Mokrsku Górnym

Zamek w Mokrsku Górnym

nr rej. A.157/1-2 z 4.06.1947 i z 8.05.1971[1]
Zamek w Mokrsku od strony
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Miejscowość	Mokrsko Górne
Typ budynku	zamek
Styl architektoniczny	późny gotyk, elementy renesansowe
Rozpoczęcie budowy	około 1520-1540
Ważniejsze przebudowy	XVII wiek
Zniszczono	XIX - XX wiek
Pierwszy właściciel	Mokrscy (?), Bona Sforza
Kolejni właściciele	Sancygniowski, Giebułtowski, Sołtyk
Położenie na mapie Polski Zamek w Mokrsku Górnym
50°41′36,8″N 20°26′15,1″E/50,693556 20,437528
Multimedia w Wikimedia Commons

Zamek w Mokrsku Górnym – ruiny późnogotyckiego zamku wzniesionego w XV wieku i rozbudowanego około 1520-1540 roku w formie renesansowej. Zlokalizowany jest na prawym brzegi rzeki Nidy w pobliżu wsi Mokrsko Górne.

Historia

XIV wiek

Miejscowość Mokrsko wymieniono w 1309 roku jako własność Piotra herbu Jelita, późniejszego kasztelana sandomierskiego. Drugim właścicielem był Tomisław herbu Jelita, zapewne brat Piotra, pełniący funkcję wojewody sandomierskiego w latach 1320-1330^[2]. Ówczesna siedziba rodu wznosiła się na kopcu typu motte na terenie parku dworskiego w pobliżu kościoła w Mokrsku Dolnym. Siedziba ta mogła być niewystarczająca dla wzrastających w znaczenie przedstawicieli rodu Jelitczyków, dlatego postanowiono zbudować murowany zamek na cyplu nad Nidą^[2]. Przypuszczalnie około 2 połowy XIV wieku wznieśli go synowie Piotra, którymi byli Klemens z Mokrska, kasztelan radomski (1363-1387) lub jego brat biskup krakowski Florian z Mokrska^[2]. Po Klemensie odziedziczyli majątek w Mokrsku jego synowie Klemens II, Florian, Andrzej^[3].

XV wiek

Po śmierci Floriana zamek w 1419 otrzymał Mikołaj Mokrski^[3]. W źródle z 1428 r. wspomniano o superiori castro in silva iacente dicto wulgariter i przypuszczalnie wiadomość ta odnosi się do drugiego nowego zamku, którego ruiny widoczne są do dzisiaj^[4][5]. W 1509 roku Mikołaj Mokrski sprzedał zamek i pobliskie włości za 2 tys. florenów węgierskich arcybiskupowi gnieźnieńskiemu Andrzejowi z Boryszowic, który kupił go dla swego bratanka Jana Róża (Jana Roza), chorążego krakowskiego^[3].

XVI wiek

W 1519 roku zamek Mokrsko był w posiadaniu Jana Ciołka z Żelechowa i Wilczysk, który w tymże roku zastawił go Jakubowi Sancygniowskiemu. Następnie zamek był w posiadaniu Piotra Zborowskiego, który w 1531 r. sprzedał go królowej Bonie Sforzie za 2 tys. florenów wraz z wsiami Wola Kawęcka, Tokarnia i Wolica^[3]. Możliwe, że w tym czasie przebudowę zamku w stylu renesansowym (na co wskazuje detal kamieniarski), przeprowadził w jej imieniu marszałek wielki koronny Piotr Kmita, który, wbrew temu co notowała starsza literatura, nigdy nie był właścicielem Mokrska^[3].

W 1540 zanotowano jako właściciela zamku ponownie Jakuba Sancygniowskiego herbu Jelita. W 1598 r. Mokrsko Górne było w rękach Giebułtowskich herbu Lis, właścicieli pobliskiej wsi Łukowa^[3].

XVII wiek

W XVII w. dobra Mokrsko stały się własnością wielkopolskiego rodu Chełmskich. Zamek rozbudowano w XVII wieku poprzez podwyższenie murów obwodowych^[5]. Jan Chełmski wydzielił z majątku Mokrsko Górne dla swej córki Marianny, wydanej za Mikołaja Ksiąskiego. W 1676 r. Mokrsko Górne odziedziczył jego syn Stanisław Ksiąski, miecznik owrucki, żonaty z Barbarą Ossolińską.

XVIII - XIX wiek

Po nich zamek posiadała ich córka Konstancja^[3]. Konstancja wyszła za Stanisława Dembińskiego, wojewodę krakowskiego. Po jego śmierci w 1781 roku zamek posiadał Konstanty Moszczeński, generał adiutant królewski, żonaty z Ludwiką Michałowską, z która miał dwoje dzieci - Konstancję i Franciszka. Dobra Mokrsko Górne otrzymała Konstancja, żonata powtórnie z Romanem Sołtykiem. Dnia lipca 1821 r. dobra Mokrsko Górne przekazała swym czterem córkom z pierwszego małżeństwa z Antonim hrabią Stadnickim, a te w 1842 r. sprzedały zamek Antoninie Stoińskiej, która posiadała majątek z ruinami zamku do 1854 r.^[3]

Architektura

Zamek zbudowany był na planie zbliżonym do prostokąta o wymiarach 25 x 45 m^[2]. Od zachodu znajdował się budynek mieszkalny (pałac) z piwnicą i trzema nadziemnymi kondygnacjami o 300 m² powierzchni. Na najwyższej kondygnacji znajdowały się prawdopodobnie sale reprezentacyjne. Niemal identyczne obramienia okien jak w głównym budynku zamkowym w Mokrsku znajdowały się na drugim piętrze królewskiego zamku w Piotrkowie Trybunalskim oraz w pałacu króla Zygmunta I Starego na zamku na Wawelu^[5]. W południowej części zamku w Mokrsku zlokalizowano wysuniętą na zewnątrz wieżę bramną. Dziedziniec otoczony był murem obronnym z gankiem straży ze strzelnicami i miał wymiary 24 x 29 m. W końcu XVI lub początku XVII wieku zbudowano od południa nowy dwukondygnacyjny budynek^[2]. Obronność zamku wzmacniała otaczająca go fosa, a do zamku prowadziła grobla^[5].

Galeria

• 
  Ruiny zamku
• 
  Renesansowe obramienie okna

Bibliografia

• LeszekL. Kajzer LeszekL., JanJ. Salm JanJ., StanisławS. Kołodziejski StanisławS., Leksykon Zamków w Polsce, MariaM. Łotyszowa (red.), JacekJ. Gaworski, wyd. 2, Warszawa: „Arkady” , 2022, s. 308-309, ISBN 978-83-213-5213-8, OCLC 830274915  (pol.).
• Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880, Tom VI, s. 634
• Adam Miłobędzki, Zamek w Mokrsku Górnym i niektóre problemy małopolskiej architektury XV i XVI w., Biuletyn Historii Sztuki, t. 21, 1959, nr 1, ss. 30–51
• SławomirS. Wróblewski SławomirS., Zamki i dwory obronne województwa sandomierskiego w średniowieczu, Nowy Sącz: Goldruk, ISBN 83-924034-5-2  (pol.). Brak numerów stron w książce

Przypisy