Zagładkowate

Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.
Zagładkowate
Eurytomidae[1]
Walker(inne języki), 1832
Okres istnienia: eocen–dziś
PreꞒ
Ꞓ
O
S
D
C
P
T
J
K
Pg
N
Q
56/0
56/0
Ilustracja
Sycophila sp.
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

błonkoskrzydłe

Podrząd

trzonkówki

Infrarząd

owadziarki

Nadrodzina

bleskotki

Rodzina

zagładkowate

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Zagładkowate[2] (Eurytomidae) – rodzina owadów z rzędu błonkoskrzydłych i nadrodziny bleskotek. Kosmopolityczna. Opisano około 1,5 tysiąca ich gatunków, jednak faktyczną ich liczbę szacuje się na około 25 tysięcy.

Morfologia

Błonkówki najczęściej ubarwione czarno, rudo, żółtawo lub z pomieszaniem tych barw. Z wyjątkiem dwóch rodzajów nie występuje u nich połysk metaliczny. Głowa i mezosoma zwykle są silnie zesklerotyzowane i grubo rzeźbione, rzadziej ze słabszą, ale wciąż wyraźną rzeźbą w postaci siateczkowania lub ziarenkowania[3].

W widoku przednim głowa jest okrągła do niemal kwadratowej, tylko u dwóch rodzajów prawie trójkątna. Nadustek zlany jest z twarzą, nieoddzielony od niej wyraźnymi szwami, i zwykle całkowicie nakrywa wargę górną. Pole malarne jest dość długie[4]. Policzki zwykle wyposażone są w żeberka lub listewki[3]. Potylica zwykle jest głęboko wklęśnięta[4]. O strony grzbietowej nie występuje żeberko potyliczne[3][4]. Czułki osadzone są pośrodku czoła lub w pobliżu jego środka[4]. U prymitywniejszych rodzajów zbudowane są z 13 członów, w tym 11 członów biczyka, z których trzy nasadowe są pierścieniowate. U pozostałych rodzajów liczba członów jest zredukowana; członów pierścieniowatych są dwa, jeden lub brak wcale, a ogólna liczba członów funkilusa (części biczyka przed buławką) może wynosić 6, 5 lub 4[4][3].

Przedplecze jest węższe od głowy[4], co najmniej w połowie tak długie tarcza śródplecza[3], a czasem nawet od niej dłuższe[4]. Przód przedplecza tworzy kwadratowy do prawie prostokątnego kołnierz[3]. Notauli są kompletne lub niekompletne i wówczas częściowo w tyle zatarte[4]. Skrzydła niemal zawsze są w pełni wykształcone, tylko wśród rodzaju Tetramesa rzadko trafiają się formy bezskrzydłe[3]. Użyłkowanie skrzydła przedniego cechuje się krótką[4], czasem pogrubioną lub powiększoną w pseudostygmę żyłką marginalną[3], zawsze dłuższą od niej żyłką submarginalną[4] oraz żyłką stygmalną ustawioną pod wyraźnie rozwartym kątem względem żyłki marginalnej[3]. Z wyjątkiem rodzaju Masneroma odnóża tylnej paty mają zwykle dość małe i na przekroju prawie okrągłe biodra i stosunkowo smukłe uda[3]. Golenie tylnej pary zawsze proste i uzbrojone w dwie ostrogi wierzchołkowe[4]. Z wyjątkiem niektórych samców z rodzaju Boucekiana stopy wszystkich par są pięcioczłonowe[4]. Pozatułów często ma pośrodku wcisk lub podłużny kanał[3].

Metasoma zwykle ma dość gładką, błyszczącą powierzchnię[3]. Stylik jest zawsze wykształcony, ale niekiedy tak krótki, że nie widać go od zewnątrz[4]. Na rozdęty[2] gaster składa się siedem segmentów. Szósty tergit gaster zaopatrzony jest w parę przetchlinek, a siódmy w parę dyskowatych przysadek odwłokowych[4]. Szczyt osłonki pokładełka z wyjątkiem rodzaju Exeurytoma nie wystaje wyraźnie poza wierzchołek odwłoka[3].

Ekologia i występowanie

Samiec (u góry) i samica
Larwa Eurytoma gigantea
Poczwarka Eurytoma amygdali

Zagładkowate są bardzo zróżnicowane pod względem żywicieli[3]. Larwy licznych zagładkowatych są endofitofagami, żerującymi wewnątrz roślin. Znaleźć wśród nich można gatunki rozwijające się wewnątrz nasion, drążące chodniki w łodygach lub gałęziach, minujące, indukujące powstawanie galasów lub inkwilinistycznie zasiedlające cudze galasy[5][6][3]. Ich rośliny pokarmowe należą do co najmniej dziesięciu rodzin[6]. Nie odbiegająca zbytnio różnorodnością gatunkową grupa zagładkowatych jest w stadium larwalnym parazytoidami (najczęściej ektoparazytoidami) jaj, larw i poczwarek rozmaitych owadów roślinożernych, np. prostoskrzydłych, pluskwiaków, chrząszczy czy muchówek[5][6][3]. Niektóre z nich po zjedzeniu ciała żywiciela lub przed jego zjedzeniem konsumują samą roślinę, wykazując wszystkożerność[6][3]. Część larw wykazuje hiperparazytoidię, żerując na żywicielach, którzy sami są parazytoidami, najczęściej na gąsienicznikowatych[5][3]. Osobniki dorosłe zagładkowatych pobierają natomiast płynny pokarm[2].

Rodzina kosmopolityczna, znana ze wszystkich krain zoogeograficznych[5]. Z Polski do 2018 roku wykazano 73 gatunki należące do sześciu rodzajów, jednak grupa ta jest w tym kraju słabo zbadana[7] (zobacz też: zagładkowate Polski).

Taksonomia

Bruchophagus roddi, rycina
Aximopsis masneri
Samica z podrodziny Rileyinae

Do zagładkowatych należy około 1500 opisanych gatunków sklasyfikowanych w ponad 80 rodzajach. Faktyczną liczbę ich gatunków szacuje się jednak na około 25 tysięcy[5].

Takson ten wprowadzony został w 1832 roku przez Francisa Walkera na łamach „Entomological Magazine” jako obejmujący cztery rodzaje[8]. W 1904 roku William Harris Ashmead opisał w jego obrębie 23 nowe rodzaje i podzielił zagładkowate na pięć plemion: Aximini, Eurytomini, Isosomini, Rileyini i Decatomini[9]. W 1950 roku Charles Ferrière wyniósł ów plemiona do rangi podrodzin[10]. Oswald Peck w 1963 roku wyróżnił wszystkie pięć podrodzin[11], ale w 1964 roku ograniczył system tylko do dwóch, Rileyinae i Eurytominae[12]. W 1970 roku Edgar Frederick Riek dzielił zagładkowate na trzy podrodziny[6]. W publikacji z 1971 roku trzy podrodziny, Heimbrinae, Prodecatominae i Philoleminae, dodane zostały do bazującego na koncepcji Ashmeada systemu przez Barnarda DeWitta Burksa, zwiększając liczbę podrodzin do ośmiu[4]. Burks nie podał jednak ich diagnoz i wg niektórych autorów taksonów tych nie można uznać w świetle zasad ICZN za ważne[6][5]. W 1978 roku B.R. Subba Rao wyróżniał tylko podrodziny Rileyinae i Eurytominae[13]. W 1979 roku Burks wyróżniał siedem podrodzin[14]. W 1986 roku Gerald Irving Stage i Roy R. Snelling podzielili zagładkowate na trzy podrodziny – Heimbrinae, Rileyinae i Eurytominae[15]. W 1988 roku Maryna Zerowa wychodząc z koncepcji Ashmeada zastosowała podział zagładkowatych na siedem podrodzin: Aximinae, Burmesiinae, Eudecatominae, Eurytominae, Harmolitinae, Heimbrinae i Rileyinae[16]. W 1995 roku Zerowa wyróżniła już tylko pięć podrodzin[17]. W 2004 roku Chen Yan i inni postulowali wyniesienie Rileyinae do rangi odrębnej rodziny[18]. W 2008 roku Michael W. Gates dokonał synonimizacji Burmesiinae z Eurytominae[6].

W 2024 roku autorzy Universal Chalcidoidea Database wyróżniają trzy podrodziny zagładkowatych[19]:

  • Eurytominae Walker, 1832
  • Heimbrinae Burks, 1971
  • Rileyinae Ashmead, 1904

Monofiletyzm zagładkowatych bywa kwestionowany[5]. Uzyskał on silne wsparcie w wynikach analiz Johna M. Heratyego i innych z 2013 roku[20] oraz słabe wsparcie w wynikach analizy morfologicznej Michaela W. Gatesa z 2008 roku[6]. Na polifiletyzm rodziny wskazały natomiast wyniki analiz Gatesa z 2005 roku[5], B. Campbella i innych z 2000 roku[21], Chen Yana i innych z 2004 roku[18], Hosseina Lotfalizadeh‬a z 2007 roku[5] czy Jamesa B. Munro i innych z 2011 roku[22].

Znaczenie gospodarcze

Niektóre gatunki parazytoidalne wykorzystywane są do biologicznego zwalczania szkodników. Wiele gatunków roślinożernych uchodzi za szkodniki w rolnictwie, część jednak używana jest w do biologicznej kontroli populacji chwastów i roślin inwazyjnych[5].

Przypisy

  1. ↑ Eurytomidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System  (ang.).
  2. ↑ a b c MałgorzataM. Tartanus MałgorzataM. i inni, SPRAWOZDANIE z badań podstawowych prowadzonych w 2021 roku na rzecz rolnictwa ekologicznego, Instytut Ogrodnictwa – Państwowy Instytut Badawczy, Skierniewice 2021, s. 9 .
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r HenriH. Goulet HenriH., John T.J.T. Huber John T.J.T., Hymenoptera of the world: an identification guide to families, Ottawa: Agriculture Canada, 1993, s. 607, ISBN 978-0-660-14933-2 .
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o B.D. Burks. A synopsis of the genera of the family Eurytomidae (Hym., Chalcidoidea). „Transactions of the American Entomological Society”. 97 (1), s. 1–89, 1971. 
  5. ↑ a b c d e f g h i j H. Lotfalizadeh, G. Delvare, J.Y. Rasplus. Phylogenetic analysis of Eurytominae (Chalcidoidea: Eurytomidae) based on morphological characters. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 151 (3), s. 441–510, 2007. DOI: 10.1111/j.1096-3642.2007.00308.x. 
  6. ↑ a b c d e f g h Michael W. Gates: Species revision and generic systematics of world Rileyinae (Hymenoptera: Eurytomidae). Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press, 2008, seria: University of California Publications in Entomology.
  7. ↑ Paweł Jałoszyński. Pierwsze stwierdzenie Eurytoma gatesi Delvare, 2014 w Polsce (Hymenoptera: Chalcidoidea: Eurytomidae). „Acta entomologica silesiana”. 26 (035), s. 1-3, 2018. 
  8. ↑ Francis Walker. Monographia Chalciditum. „Entomological Magazine”. 1 (1), s. 12–29, 1832. 
  9. ↑ W.H. Ashmead. Classification of the chalcid flies of the superfamily Chalcidoidea, with descriptions of new species in the Carnegie Museum, collected in South America by Herbert H. Smith. „Memoirs of the Carnegie Museum”. 1, s. 225–551, 1904. 
  10. ↑ C. Ferrière. Notes sur les Eurytoma (Hym., Chalcidoidea). I. les types de Thomson et de Mayr.. „Mitteilungen der Schweizerischen Entomologischen Gesellschaft”. 23, s. 377– 410, 1950. 
  11. ↑ Oswald Peck. A catalogue of the Nearctic Chalcidoidea (Insecta: Hymenoptera). „Canadian Entomologist”. 30, s. 1– 1092, 1963. 
  12. ↑ O. Peck, Z. Boucek, A. Hoffer. Keys of the Chalcidoidea of Czechoslovakia (Insecta: Hymenoptera). „The Memoirs of the Entomological Society of Canada”, 1964. 
  13. ↑ B.R. Subba Rao. New genera and species of Eurytomidae (Hymenoptera: Eurytomidae). „Proceedings of the Indian Academy of Sciences”. 87, s. 293–319, 1978. 
  14. ↑ B.D.B.D. Burks B.D.B.D., Torymidae (Agaoninae) and all other families of Chalcidoidea (excluding Encyrtidae), [w:] V.V. Krombein, P.D.J. HurdP.D.J.H. PDJ, D.R.D.R. Smith (red.), Catalog of Hymenoptera in America North of Mexico, Washington DC: Smithsonian Institute Press, 1979, s. 748–749, 768–889, 967–1043 .
  15. ↑ G.I. Stage, R.R. Snelling. The subfamilies of Eurytomidae and systematics of the subfamily Heimbrinae (Hymenoptera: Chalcidoidea). „Contributions in Science”. 375, s. 1–17, 1986. 
  16. ↑ M.D. Zerova. The main trends of evolution and the system of chalcids of the family Eurytomidae (Hymenoptera, Chalcidoidea). „Entomological Review”. 68, s. 102–128, 1988. 
  17. ↑ M.D. Zerova: The Parasitic Hymenoptera – Subfamilies Eurytominae and Eudecatominae (Chalcidoidea, Eurytomidae) of the Palaearctics. Kijów: Naukowa Dumka, 1995.
  18. ↑ a b Yan Chen, Hui Xiao, Jinzhong Fu, Da-Wei Huang. A molecular phylogeny of eurytomid wasps inferred from DNA sequence data of 28S, 18S, 16S, and COI genes. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 31, s. 300–307, 2004. DOI: 10.1016/S1055-7903(03)00282-3. 
  19. ↑ Eurytomidae Walker, 1832. [w:] Universal Chalcidoidea Database [on-line]. [dostęp 2024-06-24].
  20. ↑ John M. Heraty, Roger A. Burks, Astrid Cruaud, Gary A.P. Gibson, Johan Liljeblad, James Munro, Jean-Yves Rasplus, Gerard Delvare, Peter Janšta, Alex Gumovsky, John Huber, James B. Woolley, Lars Krogmann, Steve Heydon, Andrew Polaszek, Stefan Schmidt, D. Chris Darling, Michael W. Gates, Jason Mottern, Elizabeth Murray, Ana Dal Molin, Serguei Triapitsyn, Hannes Baur, John D Pinto, Simon van Noort, Jeremiah George, Matthew Yoder. A phylogenetic analysis of the megadiverse Chalcidoidea (Hymenoptera). „Cladistics”. 29 (5), s. 466-542, 2013. DOI: 10.1111/cla.12006. 
  21. ↑ B.B. Campbell B.B. i inni, Molecular systematic of the Chalcidoidea using 28S-rDNA, [w:] A.D.A.D. Austin, M.M. Dowton (red.), The Hymenoptera: Evolution, Biodiversity and Biology Control, Canberra: CSIRO Publishing, 2000, s. 59–73 .
  22. ↑ James B. Munro, John M. Heraty, Roger A. Burks, David Hawks, Jason Mottern, Astrid Cruaud, Jean-Yves Rasplus, Petr Jansta. A molecular phylogeny of the Chalcidoidea (Hymenoptera). „PLoS ONE”. 6, 2011. DOI: 10.1371/journal.pone.0027023. 
  • J9U: 987007560486905171
Identyfikatory zewnętrzne:
  • EoL: 721
  • GBIF: 5507
  • identyfikator iNaturalist: 69751
  • ITIS: 154008
  • NCBI: 75200
  • identyfikator taksonu Fossilworks: 150525