Włodzimierz Spasowicz

Data i miejsce urodzenia

16 stycznia 1829
Rzeczyca

Data i miejsce śmierci

27 października 1906
Warszawa

Narodowość

polska

Multimedia w Wikimedia Commons

Teksty w Wikiźródłach

Włodzimierz Spasowicz (ur. 16 stycznia 1829 w Rzeczycy^[1], zm. 27 października 1906 w Warszawie^[1]) – prawnik, działacz społeczny, krytyk literacki, publicysta w Rosji, określany przez Dostojewskiego „królem adwokatów”^[1].

Życiorys

Urodził się w mieszanym małżeństwie. Jego ojciec Daniel był lekarzem, matka Teofila Kreutz była katolicką neofitką^[1]. Wychowywany w wierze prawosławnej. Ukończył gimnazjum w Mińsku, następnie studia na wydziale prawnym Uniwersytetu Petersburskiego. W latach 1857–1862 profesor tegoż uniwersytetu w katedrze prawa kryminalnego. Napisał bardzo popularny i wpływowy „Podręcznik prawa karnego”, który decyzją komisji powołanej przez cara Aleksandra II został uznany za odznaczający się bardzo szkodliwym nastawieniem i zakazany^[1]. Po protestach studenckich z 1861 podał się do dymisji i przeszedł do świeżo utworzonej w 1864 roku adwokatury^[2]. 24 grudnia 1864 zwolniony z etatu w Ministerstwie Oświecenia^[1].

Był obrońcą w wielu znanych procesach politycznych, w tym w 1884 na procesie Proletariatu^[1]. Jego rozpoznawalność jako prawnika uczyniła z niego protoplastę postaci adwokata Fetiukowicza z powieści „Bracia Karamazow” Dostojewskiego^[2]. Wiele spraw prowadził pro bono. Przez całe życie udzielał się dobroczynnie, fundując stypendia studenckie oraz wspierając organizacje charytatywne, m.in. Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności^[1].

Pierwsze doświadczenia z prasą miał w petersburskim „Słowie”, wychodzącym w latach 1857−1859^[1]. Od 1876 do 1901 wydawał w Warszawie czasopismo „Ateneum”, a od 1883 w Petersburgu razem z Erazmem Piltzem jeden z najsłynniejszych tygodników polskich w Rosji – „Kraj”^[3]. Członek redakcji znanego, rosyjskiego czasopisma liberalnego „Wiestnik Europy” (ros. Вестник Европы)^[1].

Był pozytywistą i przeciwnikiem polityki powstańczej a zwolennikiem ugodowej polityki wobec caratu i pojednania polsko-rosyjskiego. Popierał jako jedyną realną według niego w ówczesnych uwarunkowaniach politycznych wizję kulturowej autonomii Polski w ramach Imperium Rosyjskiego, widząc szansę dla rozwoju polskości w promocji idei równości praw wszystkich obywateli Rosji. Był przyjacielem słynnego filozofa Władimira Sołowiowa, z którym dzielił wiele poglądów. Członek ugodowego Stronnictwa Polityki Realnej, członek honorowy Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu od 1890 roku^[4]. Nieskutecznie zabiegał o zgodę władz carskich na wydanie Encyklopedii Polskiej oraz założenie Towarzystwa Naukowego Polskiego^[1].

W 1900 otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Współzałożyciel Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk^[5]. Autor szeregu prac z zakresu historii literatur słowiańskich, prawa karnego, historii prawa oraz prawa autorskiego. Był znawcą literatury – pisał o twórczości Mickiewicza, Wyspiańskiego, Puszkina, Lermontowa, Szekspira, Schillera, Goethego, Syrokomli, Pola, Weyssenhoffa, Daniłowskiego, Berenta, Żeromskiego i Staffa. W 1899 miał wygłosić po rosyjsku w Moskwie – zablokowany przez carską cenzurę – odczyt z okazji 100-lecia urodzin Mickiewicza^[1].

Pod koniec życia w 1902 osiadł w Warszawie. Zmarł na grypę. Majątek zapisał na cele społeczne i dobroczynne. Księgozbiór liczący 8-tysięcy pozycji został przekazany przez siostrę, Alicję Hasfort Ordynacji Opinogórskiej Krasińskich^[1]. Mowę pogrzebową wygłosił Marian Massonius, jeden z jego petersburskich współpracowników^[6].

Prace

Podręcznik prawa karnego
Teoria rozwoju, czyli jak rozwijają się pojęcia prawne
O Mickiewiczu i Puszkinie przed pomnikiem Piotra Wielkiego, 1887

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m TomaszT. Dolata TomaszT., Włodzimierza Spasowicza działalność ''pro publico bono'', [w:] ''Pro publico bono'' – idee i działalność, Wrocław 2016, s. 125–133 .
↑ ^a ^b В.Д.В.Д. Рак В.Д.В.Д., Комментарии: Ф.М. Достоевский. Дневник писателя. 1876. Февраль. Глава вторая. I. По поводу дела Кронеберга, Petersburg 1994, s. 448–449 [dostęp 2022-11-19] (ros.).
↑ AdamA. Redzik AdamA., Poczet prawników polskich XIX-XX w., 2. wyd., Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck, 2011, ISBN 978-83-255-1718-2, OCLC 750520709 [dostęp 2020-02-07] .
↑ Sprawozdanie z Zarządu Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu. 1909 R.40, s. 12.
↑ Bolesław Erzepki, Spis członków Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu, Poznań 1896, s. 4.
↑ W. Szalkiewicz. М. Массониус как историк польской философии. „Философия и социальные науки”. 4, s. 14–20, 2008. Mińsk: Białoruski Uniwersytet Państwowy. ISSN 2218-1385. [zarchiwizowane z adresu]. (ros.).

Bibliografia

Śmierć w rzece Kura i inne zagadki kryminalne. Mowy obrończe z lat 1869–1878. Małgorzata Migdalska, Jolanta Skrunda (przekład). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2016. ISBN 978-83-64822-62-9.
Maciej Jankowski: Być liberałem w czasie trudnym. Rzecz o Włodzimierzu Spasowiczu. Łódź: Ibidem, 1996. ISBN 83-902789-8-7.
Budowniczy złotego mostu. „Nowości Illustrowane”. Nr 44, s. 23–24, 3 listopada 1906.