Ptolemeusz VI Filometor

Ptolemeusz VI Filometor

Pierścień z wizerunkiem Ptolemeusza VI, III–II wiek p.n.e., Luwr
władca starożytnego Egiptu
Okres	od 180 p.n.e. do 145 p.n.e.
Dane biograficzne
Dynastia	Ptolemeusze
Data urodzenia	185 p.n.e.
Data śmierci	145 p.n.e.
Ojciec	Ptolemeusz V Epifanes
Matka	Kleopatra I
Żona	Kleopatra II
Dzieci	Ptolemeusz Eupator, Ptolemeusz VII Neos Filopator, Kleopatra III, Kleopatra Thea
Multimedia w Wikimedia Commons

Ptolemeusz VI Filometor (ur. 185 p.n.e., zm. 145 p.n.e.^[1]) – szósty władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszy, panował w latach 180-145 p.n.e., syn Ptolemeusza V Epifanesa i Kleopatry I, mąż swojej siostry Kleopatry II, ojciec Ptolemeusza Eupatora, Ptolemeusza VII Neosa Filopatora, Kleopatry III i Kleopatry Thei^[2][3].

Życiorys

Młodość

W chwili śmierci ojca miał około 6 lat, w związku z tym faktyczne rządy w kraju jako regentka sprawowała jego matka, a po jej śmierci w 176 roku p.n.e. dworzanie Eulajos i Lenaios^[1]. W 173 p.n.e. (lub około tej daty^[3]) Ptolemeusz pojął za żonę swoją siostrę Kleopatrę^[1]. Niedługo później miała miejsce jego oficjalna koronacja w Memfis^[1].

VI wojna syryjska (170-168 p.n.e.)

W 170 p.n.e. proklamowane zostały trójrządy Ptolemeusza VI, Kleopatry II i Ptolemeusza VIII^[1]. W tym samym roku wszczęta została przez regentów szósta wojna syryjska z Seleucydami; po klęskach na polach bitew Peluzjum dostało się w ręce Antiocha IV^[1][3]. W wyniku przewrotu w Aleksandrii opiekę nad młodymi władcami przejęli Kineas i Komanos^[1]. Ptolemeusz zawarł pokój z państwem Seleukidów i zgodził się na uznanie symbolicznego zwierzchnictwa Antiocha nad Egiptem^[1]. Jedynie Aleksandria sprzeciwiła się porozumieniu, proklamując królem Ptolemeusza VIII i stawiając opór najeźdźcy^[1]. Obrona Aleksandrii, a także mediacje Rzymu, skłoniły Antiocha do wycofania się z Egiptu; wówczas Ptolemeusz VI rządził w Memfis, zaś Ptolemeusz VIII w Aleksandrii^[1].

Po opuszczeniu Egiptu przez Antiocha bracia Ptolemeusze doszli za sprawą Komanosa i Kineasa do porozumienia^[1]. Przywrócenie trójwładzy Antioch IV uznał za złamanie porozumienia z Ptolemeuszem VI, początkowo zajął więc Cypr i wzmocnił syryjską obecność wojskową w Peluzjum, następnie zaś najechał ponownie Egipt^[1]. Interwencja wysłannika rzymskiego, Gajusza Popiliusza Lenasa, który postawił Antiochowi ultimatum, zmusiła tego ostatniego do opuszczenia Egiptu, a także zwrócenia zagarniętych ziem^[1].

Wspólne rządy

Następne dziesięciolecie charakteryzuje spór Ptolemeusza VI z Ptolemeuszem VIII o władzę, w który to konflikt włączony został także Rzym, odgrywający coraz większą rolę w basenie Morza Śródziemnego^[1][3]. Do wystąpienia przeciw bratu zachęcał Ptolemeusza VIII dworzanin Dionizjos, który zdołał wszcząć w 164 p.n.e. bunt przeciw Ptolemeuszowi VI^[1]. Bracia doszli jednak do porozumienia, a powstanie Dionizjosa zakończyło się klęską^[1]. Kilka miesięcy później doszło do nowego konfliktu między braćmi, a Ptolemeusz VI został zmuszony do oddania władzy^[1].

Wygnanie

Pozbawiony korony Ptolemeusz VI udał się statkiem do Ostii, a stamtąd pieszo do Rzymu, gdzie zwrócił się do Senatu z prośbą o pomoc w odzyskaniu władzy^[1]. Rzymscy decydenci zgodzili się na przedsięwzięcie poselstwa do Egiptu w jego sprawie^[1]. W związku z tym wygnaniec udał się na Cypr, skąd oczekiwał wiadomości z kraju^[1]. W 163 p.n.e. na mocy firmowanego przez Rzym porozumienia Ptolemeusz VIII otrzymał Cyrenajkę, zaś Ptolemeusz VI Egipt i pozostałe posiadłości, w tym Cypr^[1][3].

Ponowne rządy w Egipcie

Od tego czasu datują się wspólne rządy Ptolemeusza VI i Kleopatry II nad Egiptem. W 163 narodził się ich syn, późniejszy Ptolemeusz Eupator^[1]. Eupator w 153 p.n.e. został mianowany przez ojca współwładcą Egiptu, wkrótce jednak zmarł^[1]. Ptolemeusz VIII, uzyskawszy wsparcie polityczne Rzymu, usiłował zdobyć na bracie Cypr, wyspy tej jednak nie udało mu się zdobyć, a on sam, pojmany w 153 p.n.e. musiał potwierdzić podział kraju ze 163 p.n.e.^[1] W Rzymie po stronie Ptolemeusza VI stanął m.in. Katon Starszy^[3].

Końcowy okres panowania Ptolemeusza VI to udział w sporach wewnętrznych w kraju Seleucydów z dalekosiężnym zamiarem odzyskania ptolemejskiej niegdyś Celesyrii^[1]. Początkowe wsparcie dla uzurpatora Aleksandra Balasa (któremu Ptolemeusz oddał za żonę córkę Kleopatrę Teę) , a następnie dla jego przeciwnika Demetriusza II (również ożenionego z Teą, którą Ptolemeusz odebrał Balasowi), pozwoliło Egiptowi odzyskać te tereny, ale wplątało Ptolemeusza w wojnę; władca ten zmarł z powodu ran odniesionych w wygranej bitwie pod Antiochią przeciw Aleksandrowi Balasowi^[3][1].

Lata panowania

• do 176 p.n.e. – wspólnie z matką^[1]
• 176-170 p.n.e. – jedyny władca^[1]
• 173-164 p.n.e. – wspólnie z Kleopatrą II, a później także z bratem Ptolemeuszem VIII^[1]
• 164-163 p.n.e. – na wygnaniu^[1]
• 163-145 p.n.e. – wspólnie z Kleopatrą II^[1]

Tytulatura

Królewski Protokół
prenomen lub imię tronowe:
trl.: (Juaenneczeruiperui Setepenptahchepri Irimaatenamonre[1])
tłum.: Dziedzic Boskich Domów, Wybrany przez Ptaha-Chepri, Ten,który wnosi porządek, Amon-Re[4]
nomen lub imię rodowe:
trl.: ptwlmis Ꜥnḫ-ḏtmri-ptḥ[5] (Ptulmis Anchdżetmeriptah[1])
tłum.: Ptolemeusz, żyjący wiecznie, ukochany Ptaha[4]

W języku greckim nazywany był basileus Ptolemaios VI Theos Philometor I – król Ptolemeusz Bóg Miłujący Matkę^[1].

Przypisy