Powiat tyski

Powiat tyski

powiat
1954–1975 i 1999–2001
Państwo	Polska
Województwo	katowickie, śląskie
Data powstania	1954, 1999
Data likwidacji	1975, 2001
Siedziba	Tychy
Powierzchnia	449 km²
Populacja (1973) • liczba ludności	143 200
• gęstość	319 os./km²
Tablice rejestracyjne	STY
Szczegółowy podział administracyjny (1973)
Liczba gmin miejskich 9 Liczba gmin wiejskich 7
brak współrzędnych

Powiat tyski – dawny powiat istniejący w latach 1954–1975 w woj. katowickim (początkowo jako stalinogrodzkie) i 1999–2001 w woj. śląskim – samo miasto Tychy nie wchodziło wtedy w skład powiatu. Jego ośrodkiem administracyjnym były Tychy. 1 stycznia 2002 roku siedziba powiatu została przeniesiona do Bierunia, a sam powiat zmienił nazwę na powiat bieruńsko-lędziński.

Utworzenie powiatu

Powiat tyski został powołany dnia 1 października 1954 roku w województwie stalinogrodzkim, jako jeden z pierwszych powiatów utworzonych tuż po wprowadzeniu gromad w miejsce dotychczasowych gmin (29 września 1954) jako podstawowych jednostek administracyjnych PRL. Na powiat tyski złożyły się 4 miasta i 23 gromady, które wyłączono z powiatu pszczyńskiego w tymże województwie (w praktyce gromady te należały do powiatu pszczyńskiego przez zaledwie dwa dni)^[1]:

• miasta: Bieruń Stary, Łaziska Górne, Mikołów i Tychy
• gromady: Bieruń Nowy, Borowa Wieś, Chełm, Dziećkowice, Gardawice, Goławiec, Gostyń, Hołdunów, Imielin, Jaśkowice, Kostuchna, Kosztowy, Lędziny, Łaziska Średnie, Mokre, Murcki, Ornontowice, Orzesze, Podlesie, Urbanowice, Wesoła, Woszczyce i Wyry

31 grudnia 1960 z powiatu tyskiego wyłączono gromadę Ornontowice i włączono ją do powiatu rybnickiego^[2].

Zmiany wewnętrzne

1 stycznia 1956 roku z powiatu tyskiego wyłączono miasto Tychy i utworzono w nim powiat miejski^[3]. Tychy były jednak w dalszym ciągu siedzibą powiatu tyskiego. 20 grudnia 1956 roku przywrócono województwu stalinogrodzkiemu jego pierwotną nazwę województwo katowickie^[4].

W latach 1954–1957 osiem gromad uzyskało prawa osiedla: Kostuchna, Łaziska Średnie, Murcki, Wesoła (już 13 listopada 1954)^[5], Hołdunów, Orzesze (1956)^[6], Imielin i Lędziny (1957)^[7].

W kolejnych latach sześć z ośmiu osiedli uzyskało prawa miejskie i zostało przekształcone w miasta: Orzesze, Wesoła (1962)^[8], Lędziny (1966)^[9], Imielin, Kostuchna i Murcki (1967)^[10].

Reformy w latach 70. i łączenie jednostek

Po zniesieniu gromad i osiedli oraz reaktywacji gmin z dniem 1 stycznia 1973 roku powiat tyski podzielono na 9 miast i 7 gmin^[11]:

• miasta: Bieruń Stary, Imielin, Kostuchna, Lędziny, Łaziska Górne, Mikołów, Murcki, Orzesze i Wesoła
• gminy: Bieruń Stary, Gardawice, Imielin, Kostuchna, Mokre, Wesoła i Wyry

27 maja 1975 roku, a więc pięć dni przed reformą likwidującą powiaty, odbyła się wielka akcja przyłączania jednostek administracyjnych do większych sąsiednich ośrodków miejskich. Spośród 16 jednostek powiatu tyskiego aż 13 utraciło tego dnia suwerenność^[12]:

• do Tychów^[12]:
  • miasta: Bieruń Stary, Imielin i Lędziny
  • gminy: Bieruń Stary, Imielin i Wyry
• do Katowic^[12]:
  • miasta: Kostuchna i Murcki
  • gmina: Kostuchna
• do Mysłowic^[12]:
  • miasto: Wesoła
  • gmina: Wesoła
• do Mikołowa^[13]:
  • gmina: Mokre
• do Orzesza^[13]:
  • gmina: Gardawice

Po tak obszernej komasacji powiat tyski od 27 maja do 31 maja 1975 roku składał się jedynie z enklaw miejskich: Łaziska Górne, Mikołów i Orzesze.

Po reformie administracyjnej obowiązującej od 1 czerwca 1975 roku skrawki terytorium zniesionego powiatu tyskiego włączono do nowego (mniejszego) województwa katowickiego^[14].

Odtwarzanie jednostek i reforma 1999

2 kwietnia 1991 roku prawa miejskie odzyskały Bieruń i Lędziny, przywrócono też gminę Wyry^[15]. Nieco później, 30 grudnia 1994 roku status miasta odzyskał Imielin, odtworzono także dawną gminę Chełm Śląski (do 1954 gmina w powiecie pszczyńskim a w latach 1954–1973 już jako gromada w powiecie tyskim)^[16].

Wraz z kolejną reformą administracyjną przywrócono 1 stycznia 1999 roku w województwie śląskim powiat tyski o obszarze mocno okrojonym w porównaniu z tym z początku 1975 roku^[17]. Był to najmniejszy pod względem powierzchni i ludności powiat ziemski w województwie śląskim oraz najmniejszy pod względem powierzchni powiat ziemski w Polsce. Przyczyniło się do tego równoczesne utworzenie (po raz pierwszy) powiatu mikołowskiego oraz fakt że spora część dawnych terenów powiatu tyskiego pozostawała w dalszym ciągu w obrębie Tychów, Katowic i Mysłowic. Na powiat złożyły się:

• 3 gminy miejskie (miasta): Bieruń, Imielin i Lędziny
• 2 gminy wiejskie: Bojszowy i Chełm Śląski

Gmina Bojszowy istniała do 1954 roku w powiecie pszczyńskim, następnie została reaktywowana 1 stycznia 1973 roku w tymże powiecie lecz została zniesiona 1 lutego 1977 roku przez włączenie do gminy Pszczyna oraz do Tychów^[18]. 2 lutego 1991 roku gminę reaktywowano w województwie katowickim^[15]. Tak więc z dniem 1 stycznia 1999 roku gmina Bojszowy po raz pierwszy należała do powiatu tyskiego. Tychy stały się ponownie siedzibą starostwa, lecz nie wchodziły w skład powiatu, stanowiąc miasto na prawach powiatu.

Przemianowanie

1 stycznia 2002 roku zmieniono nazwę powiatu tyskiego na powiat bieruńsko-lędziński z jednoczesnym przeniesieniem siedziby władz powiatowych z Tychów do Bierunia^[19].

Przypisy

Zobacz też

• Podział administracyjny Polski 1999 >
• Podział administracyjny Polski (1944–1975)#1957–1975
• Podział administracyjny Polski (1950–1957)
• Powiaty w Polsce od 1945