Park Redena w Tarnowskich Górach

Park Redena
w Tarnowskich Górach

Park Redena w Tarnowskich Górach (kwiecień 2021)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Tarnowskie Góry
Dzielnica	Śródmieście-Centrum
Adres	ul. Opolska
Powierzchnia	2,8[1] ha
Data założenia	lata 30. XIX wieku
Położenie na mapie Tarnowskich Gór Park Redena
Położenie na mapie Polski Park Redena
Położenie na mapie województwa śląskiego Park Redena
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego Park Redena
50°27′09,2″N 18°50′31,9″E/50,452556 18,842194
Multimedia w Wikimedia Commons

Park Redena^[2][3]  (w międzywojniu też pol.: Sielanka Redena^[4][3] ; niem. Redenpark^[2]) – zabytkowy (figurujący w gminnej ewidencji zabytków^[5] ) park założony na Górze Redena w pierwszej połowie XIX wieku, znajdujący się w Tarnowskich Górach, w dzielnicy Śródmieście-Centrum; najstarszy park na obszarze tego miasta^[2][3] .

Położenie

Park położony jest w centralnej części Tarnowskich Gór, na terenie dzielnicy Śródmieście-Centrum. Ma kształt trójkąta prostokątnego, a jego granice od północy i wschodu tworzy ul. Towarowa, zaś od południowego zachodu – ul. Opolska. W pobliżu parku znajdują się m.in.: koszary 5 Pułku Chemicznego, Osiedle Fazos, Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowskich Górach oraz Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji (PWiK Sp. z o.o) z zabytkową wieżą ciśnień z 1926 oraz szybem „Kaehler”^[2][6] .

Historia

Przed założeniem

Teren późniejszego Parku Redena, znajdujący się przy dawnym gościńcu z Tarnowskich Gór do Strzybnicy (obecna ul. Opolska) po północnej stronie Góry Redena (o wysokości 319^[7]  lub 321^[8] m n.p.m.) już od XVII wieku był miejscem intensywnych prac górniczych^[4][3] . Znajdowały się tam m.in. główne szyby starej sztolni „Boże wspomóż” (niem. Der Gotthelf Stollen), drążonej w latach 1652–1695, a następnie porzuconej, której cały przebieg uległ na początku XVIII wieku zawaleniu w wyniku kurzawki^[9].

24 sierpnia 1785 dzięki staraniom Friedricha Wilhelma von Redena, dyrektora Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu, podjęto decyzję o budowie nowej sztolni Gotthelf, prace nad którą rozpoczęto w roku następnym^[9]. Roznos wytyczono w dolinie rzeki Stoły w Strzybnicy, w miejscu roznosu starej sztolni, natomiast większość chodnika poprowadzona została nowym szlakiem w kierunku południowo-wschodnim^[9]. W marcu 1801 na znajdującym się na terenie późniejszego parku szybie „Friederike” ustawiono 32-calową maszynę ogniową, której zadaniem było napędzanie pomp odwadniających przebiegające pod wzgórzem wyrobiska, by umożliwić przebijanie nowego chodnika również w kierunku północno-zachodnim. 16 czerwca 1803 nastąpiło jego połączenie z drążoną od strony Strzybnicy sztolnią^[7] .

Jeszcze przed ukończeniem sztolni Gotthelf od strony szybu „Friederike” zaczęto drążyć chodnik w kierunku południowo-wschodnim. W 1806 połączył się on z tzw. Podkopem Redena odwadniającym cały obszar Królewskiej Kopalni Fryderyk (niem. Königliche Friedrichsgrube). Z racji wynoszącej 6 m różnicy poziomów między obydwoma korytarzami, na szybie zainstalowano nowoczesną, 60-calową maszynę parową systemu Boultona-Watta pompującą wodę z głębokości ok. 48 m (Podkop Redena) na poziom ok. 42 m (sztolnia Gotthelf)^[7] [10].

W latach 1810–1811 od szybu „Friederike” poprowadzono wzdłuż obecnej ulicy Opolskiej w kierunku Rynku (z odgałęzieniami do fabryki cementu, na ul. Strzelecką i ul. Górniczą) wodociąg zbudowany z rur żeliwnych o średnicy 2½ cala^[11]. Mniej więcej w tym samym okresie wydrążono pobliski szyb „Kaehler” o głębokości 56 m^[12]. W 1812 w południowo-wschodniej części terenu powstał budynek cechowni – parterowy, zbudowany na rzucie prostokąta, nakryty naczółkowym dachem – mieszczący również mieszkania dla pracujących tu górników (obecny adres: ul. Opolska 57). Około 1815 na zachód od 60-calowej maszyny (ul. Opolska 73) wzniesiono natomiast budynek kuźni i magazynu z charakterystycznymi blendami^[7] .

Po śmierci hrabiego von Redena w 1815, dla upamiętnienia tej ważnej dla miasta i regionu postaci, wzgórze, na którym później powstał park, zaczęto nazywać w języku niemieckim Redensberg^[7] , a istniejące budynki mieszkalne utworzyły osadę zwaną po niemiecku Colonie Redensberg (wzgórze i kolonia w języku polskim: Góra Redena)^[13][2].

Po 1834

W 1834 ukończono budowę Głębokiej Sztolni „Fryderyk” (Tiefer-Friedrichstollen), nowej sztolni odwadniającej tarnogórskie wyrobiska, w związku z czym urządzenia na Górze Redena przestały być potrzebne kopalni. W kwietniu 1835 wodociągi wraz z szybem „Kaehler” zostały przekazane miastu (jako PWiK funkcjonują do dnia dzisiejszego)^[14][13]. Pozostałe istniejące na wzniesieniu budynki (wieża prochowa, płuczki, magazyny rudy, budynki kruszarek, sortownia) zostały z kolei przekształcone w budynki mieszkalne i gospodarcze lub wyburzone^[7] .

Teren górniczy na Górze Redena uwieczniony został jeszcze po raz ostatni przez nieznanego autora na dnie porcelanowego talerza z ok. 1835, wyprodukowanego przez berlińską Königliche Porzellan-Manufaktur(inne języki)^[10] lub Krister Porzellan-Manufaktur z Wałbrzycha^[7] .

Wkrótce obszar pokopalniany na Górze Redena został zakupiony przez mieszczanina Opitza^[2] (Opica^[4]). Przebudował on dawną cechownię na elegancką podmiejską willę oraz założył prywatny park. Urozmaicony licznymi hałdami i jarami teren pokopalniany obsadzony został lipami drobnolistnymi oraz pojedynczymi kasztanowcami zwyczajnymi, świerkami pospolitymi i jesionami wyniosłymi; z czasem wyrosły tam również robinie akacjowe, brzozy brodawkowate, głogi oraz dzikie bzy czarne, a także podrosty klonów zwyczajnych, dębów szypułkowych i jarzęba pospolitego^[2][7] [3] .

Od 1843 w budynku dawnej kuźni obok parku działała Fabryka Gwoździ i Śrutu (Schrot-Fabrik) należąca do Fabryki Wyrobów Metalowych (Metall-Waaren-Fabrik) E. F. Ohle’s Erben^{[15][5] [16]}.

W 1900 posiadłość na Górze Redena nabył aptekarz Sylwester Jeziołkowski^[17] . Od jego spadkobierców kupił ją w 1926 restaurator Wilhelm Paruzel, po czym udostępnił mieszkańcom jako miejsce wycieczkowe znane jako Sielanka Redena^[4][2][3] . W miejscu tym swoje festyny organizowały m.in. Liga Morska i Kolonialna oraz Polski Czerwony Krzyż, często koncertowały tam różne orkiestry, istnieje także relacja z 1935 z miejskich obchodów święta Konstytucji 3 maja, których część miała miejsce w Parku Redena^[3] . Do 1945 na terenie parku stał upamiętniający hrabiego Redena obelisk^[18] . W parku znajdował się również okazały zegar słoneczny, obecnie zniszczony^[19] .

Po II wojnie światowej park przez pewien czas pozostawał własnością prywatną, jednak w latach 60. XX wieku został wywłaszczony^[3] . W latach 70. jego teren uporządkowano i z myślą o mieszkańcach nowo powstającego osiedla przy zakładach Fazos wybudowano kawiarnię, przedszkole oraz jadłodajnię Tarnogórskich Zakładów Gastronomicznych^{[1][3] [20]} . Powierzchnia parku zmniejszyła się przez to do 2,8 ha^[1][3] . Budynek dawnej willi był wielokrotnie przebudowywany, ale zachował się do czasów współczesnych; przez pewien czas mieściła się w nim restauracja Skarbek^[7] .

W 1998 park stał się własnością spadkobierców prawowitych właścicieli. Przez dłuższy czas miejsce to było zaśmiecone i zaniedbane, obecnie jest częściowo ogrodzone^{[21] [3] [20]} .

Przypisy

Bibliografia

• AKP (Arkadiusz Kuzio-Podrucki). Fryderyk Wilhelm hrabia von Reden. „Montes Tarnovicensis”. nr 11, 2003-04-20. Oficyna Monos. ISSN 1640-0216. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z adresu]. (pol.). 
• Mieczysław Filak. Miejsce nie tylko historyczne – Wzgórze Redena. „Montes Tarnovicensis”. nr 81, 2016-09. Oficyna Monos. ISSN 1640-0216. [dostęp 2021-07-25]. [zarchiwizowane z adresu]. (pol.). 
• Krzysztof Garczarczyk. Zapomniana Sielanka Redena. „Gwarek”. 27/2019, s. 13, 2019-07-07. Wydawnicza Spółdzielnia Pracy „Gwarek Śląski”. ISSN 0209-0368. [dostęp 2021-10-17]. (pol.). 
• Gminna Ewidencja Zabytków. BIP – Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, 2021-06-01. [dostęp 2022-11-11]. (pol.).
• Tadeusz B. Hadaś: Przyroda i jej przemiany w dziejach Tarnowskich Gór. Przyroda dawniej i dziś – zieleń urządzona. W: Historia Tarnowskich Gór. red. Jan Drabina. Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
• Tadeusz B. Hadaś: Przyroda i jej przemiany w dziejach Tarnowskich Gór. Środowisko geograficzno-przyrodnicze – stosunki wodne i ich przeobrażenia. W: Historia Tarnowskich Gór. red. Jan Drabina. Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
• Rafał Jendruś, Grzegorz Strozik: Ekspertyza geologiczno-górnicza podłoża gruntowego przy ul. Opatowickiej w Tarnowskich Górach. Piekary Śląskie: GeoRock, 2013. [dostęp 2021-04-16].
• Józef Moszny: Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763–1918). Życie gospodarcze. W: Historia Tarnowskich Gór. red. Jan Drabina. Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
• Jarosław Myśliwski: Miasto chce zlikwidować przedszkole. Dariusz Warda protestuje. gwarek.com.pl, 2021-01-25. [dostęp 2021-04-17]. (pol.).
• Przemysław Nadolski: Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763–1918). Miasto i jego zabudowa. W: Historia Tarnowskich Gór. red. Jan Drabina. Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
• Jan Nowak: Kronika Miasta i Powiatu Tarnowskie Góry: najstarsze dzieje Śląska i ziemi Bytomsko-Tarnogórskiej: dzieje pierwszego górnictwa w Polsce. Tarnowskie Góry: Księgarnia Polska Jana Nowaka, 1927. ISBN 978-83-934107-9-8.
• Rejestr zabytków nieruchomych w województwie śląskim (stan na 31 grudnia 2020 r.). Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2021-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
• Anna Sopuch. Tarnogórskie zegary – część II. „Montes Tarnovicensis”. nr 40, 2009-10. Oficyna Monos. ISSN 1640-0216. [dostęp 2021-04-16]. [zarchiwizowane z adresu]. (pol.). 
• Krzysztof Szendzielorz: Zaśmiecony park Redena w Tarnowskich Górach [ZDJĘCIA]. tarnowskiegory.naszemiasto.pl, 2013-03-15. [dostęp 2021-04-17]. (pol.).
• Marek Wojcik. Górnicze zabudowania na Wzgórzu Redena (Redensberg). „Montes Tarnovicensis”, s. 8–9, 2017-12. Oficyna „Monos”. ISSN 1640-0216. (pol.).