Józef Bieliński

Józef Bieliński

Data i miejsce urodzenia	23 marca 1848 Lubraniec, Królestwo Polskie, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	15 czerwca 1926 Warszawa
Zawód, zajęcie	polski lekarz
Teksty w Wikiźródłach

Józef Bieliński herbu Szeliga^[1] ps Dr. Szeliga (ur. 23 marca 1848 w Lubrańcu, zm. 15 czerwca 1926 w Warszawie) – polski lekarz, historyk medycyny, badacz dziejów instytucji medycznych w Polsce, autor dwóch wielotomowych, źródłowych monografii o polskich uniwersytetach.

Życiorys

Był synem Andrzeja i Honoraty z Boruckich. W 1868 po ukończeniu szkoły średniej we Włocławku, rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego, które ukończył w 1873 roku. Zaraz po otrzymaniu dyplomu lekarza został skierowany przez władze rosyjskie do Kałuszyna, gdzie wybuchła epidemia cholery. Bielińskiemu udało się opanować rozprzestrzenianie zarazy, czym zaskarbił sobie zaufanie mieszkańców i władz miejskich; otrzymał wówczas propozycję objęcia posady lekarza miejskiego. 1 września 1874 w Warszawie Bieliński ożenił się z Heleną Bartmińską. Pod koniec 1874, za namową Alfonsa Koziełł-Poklewskiego, wraz z żoną przeniósł się do Chołunicy w powiecie słobodskim guberni wiatskiej^[2]. Objął tam lepiej płatne stanowisko lekarza górniczego i zajął się badaniem powszechnie występujących w tym rejonie chorób: tzw. wilka, wola oraz róży. Tam powstały jego pierwsze rozprawy naukowe z dziedziny medycyny: Jaki jest stosunek wilka do róży oraz O wolu, panującem endemicznie w powiecie Słobodskim w gubernji Wiatskiej. Przygotował również do druku rozprawy O objawach fizjologicznych życia płciowego u włościanek okręgu górniczego chołunickiego, Wyniki z użycia kwasu salicylowego przeciw tasiemcowi oraz O zapaleniu płuc zaraźliwem. Prace te zwróciły na niego uwagę w środowisku lekarskim^[3]. Po kilku latach pracy w Chołunicy Bieliński poprosił Alfonsa Koziełł-Poklewskiego o podwyżkę wynagrodzenia do 2000 rubli rocznie. Ponieważ podwyżki nie otrzymał, załatwił sobie w zarządzie lekarskim guberni posadę lekarza miejskiego w Słobodsku, z pensją wprawdzie niższą, ale z możliwością prowadzenia prywatnej praktyki lekarskiej^[4]. W 1880, dzięki protekcji siostry teścia i jej męża generała wojsk rosyjskich, Bieliński został lekarzem wojskowym w Wilnie^[5].

Po przeprowadzce do Wilna Bieliński został bibliotekarzem i archiwistą w bibliotece Towarzystwa Lekarskiego. Korzystał również z rękopisów przechowywanych w Wileńskiej Bibliotece Publicznej. Mając dostęp do źródeł zaczął pisać prace o charakterze historycznym i przesyłać je do Warszawy. Część z nich opublikował pod pseudonimem Dr. Szeliga^[6]. W tym okresie do współpracy nad Słownikiem Lekarzów Polskich zaprosił go Stanisław Kośmiński. W 1886 opublikował pracę Doktorowie medycyny promowani w Wilnie ogłoszoną w „Pamiętniku Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego”^[7]. W tym samym roku Bieliński zgłosił się do konkursu ogłoszonego przez to towarzystwo, nadsyłając pracę Stan nauk lekarskich za czasów Akademii Medyko-Chirurgicznej Wileńskiej bibliograficznie przedstawiony. Został zwycięzcą konkursu i członkiem honorowym Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego. Jego praca została wydana w 1888 i 1889. W 1889 otrzymał także propozycję zatrudnienia w charakterze profesora historii medycyny na Uniwersytecie Jagiellońskim, którą jednak odrzucił. Stopniowo stawał się osobą znaną, publikującą w języku polskim i rozpowszechniającą wiedzę o historii i kulturze polskiej, dlatego Rosjanie uznali jego aktywność naukową za szkodliwą. Bieliński wiedział o grożącym mu przymusowym opuszczeniu Wilna^[8].

Z okazji jubileuszu 500-lecia istnienia Uniwersytetu Jagiellońskiego planowano wydanie szeregu monografii poświęconych historii uczelni wyższych na ziemiach polskich. Komitet, który powstał z tej okazji zlecił Bielińskiemu w 1895 napisanie historii Uniwersytetu Wileńskiego. W kilka miesięcy później został zmuszony do wyjazdu z Wilna i skierowany do pracy w szpitalu miejskim w Kara-Kała w Turkmenistanie. Pomimo oddalenia od źródeł archiwalnych kontynuował pracę nad historią Uniwersytetu Wileńskiego i ukończył ją w 1899. Następnie przesłał rękopis do Warszawy. Trzytomowe dzieło zostało wydrukowane w Krakowie w latach 1899-1900^[9].

W Kara-Kała Bieliński przebywał do 1901. Wówczas osiągnął wiek emerytalny i uzyskał zgodę na powrót do Rosji, z jednoczesnym zakazem osiedlenia się w Wilnie. Zamieszkał w Warszawie i kontynuował swoją działalność publicystyczną. Od komitetu jubileuszowego, który wówczas wciąż istniał, otrzymał zlecenia napisania kolejnej monografii, tym razem dotyczącej Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Niektóre prace Bielińskiego pozostały w rękopisach z powodu wybuchu wojny w 1914, m.in.: Żywot Stosława Łaguny, Stoletnie dzieje Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Akademia Krakowska za czasów Księstwa Warszawskiego oraz artykuły, które Bieliński napisał do Wielkiej Encyklopedii Powszechnej Ilustrowanej i Encyklopedii Wychowawczej. W 1915, po wyparciu z Warszawy Rosjan, został faktycznym kuratorem archiwum Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego, a następnie został zatrudniony jako archiwista Uniwersytetu Warszawskiego. W 1918 roku archiwum uniwersyteckie włączono do stworzonego wówczas wydziału archiwów państwowych przy Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Bieliński został wtedy mianowany dyrektorem Archiwum Oświecenia Publicznego^[10].

Był członkiem założycielem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1907) i Towarzystwa Miłośników Historii, członkiem czynnym Akademii Nauk Lekarskich. Uniwersytet Warszawski przyznał mu honorowy tytuł profesora historii medycyny, a Uniwersytet Wileński tytuł doktora filozofii.

Józef Bieliński zmarł w Warszawie w 1926. Jest pochowany na cmentarzu Bernardyńskim w Wilnie.

Dzieła

• Adam Ferdynand Adamowicz: szkic biograficzny, Warszawa, 1885
• Doktorowie medycyny promowani w Wilnie, Warszawa, 1886
• Andriej Sniadeckij: biograficeskij ocierk po povodu 50-ti letniej godovszcziny smierti, Vilna, 1888
• Proces filaretów w Wilnie: dokumenta urzędowe z Teki rektora Twardowskiego, Kraków, 1888
• Stan nauk lekarskich za czasów Akademii Medyko-Chirurgicznej Wileńskiej, bibliograficznie przedstawiony : przyczynek do dziejów medycyny w Polsce, Warszawa, 1888
• Stan nauk matematyczno-fizycznych za czasów Wszechnicy Wileńskiej: szkic bibliograficzny, Warszawa, 1890
• Cesarskie Towarzystwo Lekarskie Wileńskie: jego prace i wydawnictwa (1805-1864), Warszawa, 1890
• Julian Augustinowicz Ticius (Titius): biograficzeskij oczierk po povodu 50-letniago jubileja vracziebnoj dejatielnosti, Vilna, 1890
• O fizjologiczeskich projavljenijach polovoj zizni u zenszczcin, Wilno, 1891
• Piervaja klinika v Vilnie: istoriczieskaja zamietka, Vilna, 1895
• Reforma Uniwersytetu Wileńskiego i szkół jemu podwładnych za rektora Twardowskiego, Kraków, 1895
• Uniwersytet Wileński, 1899-1900, tom 1, tom 2, tom 3
• Żywot ks. Adama Czartoryskiego, tom 1, tom 2
• Królewski Uniwersytet Warszawski, 1907-13
• Szubrawcy w Wilnie (1817-1822): zarys historyczny, Wilno, 1910
• Służba zdrowia w armii polskiej, "Gazeta Lekarska" 1916, ser. 3, s. 319
• Towarzystwo Lekarskie Warszawskie w setną rocznicę jego założenia, "Polska Gazeta Lekarska”, 1922, nr 17, s. 346

Przypisy

Bibliografia

• Adolf Suligowski: Józef Szeliga Bieliński: jego działalność i jego prace. Warszawa: Skład Główny w Księgarni M. Arcta, 1931.
• Adam Wrzosek: Bieliński Józef. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 2: Beyzym Jan – Brownsford Marja. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1936, s. 51–52. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03291-0
• Monika Zamachowska. Józef Bieliński, lekarz, badacz dziejów instytucji medycznych w Polsce. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”. R. 60: 2015 nr 4. s. 163–169. 
• Reprezentanci nauk medycznych, zmarli członkowie AU w Krakowie, PAU, TNW i PAN, Katedra Historii Medycyny UJ CM
• Anita Magowska. Życie codzienne polskich lekarzy w służbie Rosji w XIX w. w świetle ich listów. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”. R. 61: Nr 3, s. 423–434, 2013. 

Linki zewnętrzne

• Publikacje Józefa Bielińskiego w bibliotece Polona