Granica fińsko-rosyjska

Granica międzypaństwowa

Państwa graniczące	Finlandia  Rosja
Okres istnienia	od 1918
W obecnym przebiegu	od 1947
Długość	1343,6 km

Granica fińsko-rosyjska – granica międzypaństwowa pomiędzy Finlandią a Rosją. W latach 1918–91 pomiędzy Finlandią a ZSRR. Stanowi wschodnią granicę Unii Europejskiej a także, od 2023 roku, NATO. Jej długość wynosi 1343,6 km.

Historia

Finlandia zaistniała na arenie międzynarodowej jako niepodległy kraj w 1918 roku. W tym też roku toczyła się w Finlandii wojna domowa pomiędzy bolszewikami i niepodległościowcami. W 14 października 1920 Finlandia podpisała z Rosją bolszewicką traktat w Tartu, który kończył wojnę domową i określał granicę fińsko-sowiecką, przebiegającą na dawnej wewnętrznej granicy pomiędzy Imperium Rosyjskim a Wielkim Księstwem Finlandii. Finlandia uzyskała ponadto dostęp do niezamarzającego portu na Oceanie Arktycznym w Petsamo^[1], w zamian za zrzeczenie się pretensji do rosyjskiej Karelii^[2].

Ostateczny protokół, ustalający dokładny przebieg granic po traktacie w Tartu, podpisano dopiero w 1938 roku^[2].

30 listopada 1939 wybuchła wojna, zwana zimową, pomiędzy Finlandią a ZSRR. Była ona efektem m.in. żądań Związku Radzieckiego oddania terenów Karelii oraz dzierżawy bazy morskiej w Hanko. Wojna zakończyła się traktatem moskiewskim, podpisanym 12 marca 1940. Finlandia utraciła wschodnią Karelię (m.in. tereny Przesmyku Karelskiego wraz z Wyborgiem, rejon Salla oraz Półwysep Rybacki w okolicach Petsamo^[3].

25 czerwca 1941 Finlandia wypowiedziała ZSRR wojnę, rozpoczynając tzw. wojnę kontynuacyjną (1941–1944). Finlandia początkowo zajęła tereny utracone rok wcześniej, jednak ostatecznie została zmuszona w 1944 do zawarcia rozejmu. W jego wyniku zwróciła tereny zgodnie z traktatem z 1940 roku, z wyjątkiem rejonu Petsamo, który przypadł w całości ZSRR. Bazę w Hanko, dzierżawioną przez Związek Radziecki, wymieniono na półwysep Porkkala, znacznie bliżej Helsinek^[4].

Trzy lata po rozejmie, 3 lutego 1947, podpisano aneks, w którym Finlandia zrzekała się rejonu Jäniskoski oraz zapory wodnej Niskakoski na rzece Paatsjoki. Były one potrzebne ZSRR by zasilać w energię zakłady wydobywcze w Niklu^[5]. W zamian za obszar o powierzchni 176 km² Finlandia otrzymała 700 mln marek^[6].

19 września 1955 podpisano umowę, na podstawie której Związek Radziecki zrzekł się swojej dzierżawy półwyspu Porkkala (podpisanej w 1941 na 50 lat)^[4].

Po upadku ZSRR

W 1991 roku po upadku ZSRR granica przejścia graniczne zostały otwarte dla wszystkich podróżnych. W Finlandii spowodowało to obawy napływu imigrantów z ubogich obszarów Rosji, które jednak nie sprawdziły się^[7].

Pomiędzy 1991 a 2015 liczba Rosjan wjeżdżających do Finlandii zwiększyła się 10-krotnie, z 350 tysięcy do 3,5 miliona^[7].

XXI wiek

4 kwietnia 2023 roku Finlandia została członkiem NATO. Tym samym łączna długość granic krajów członkowskich z Rosją wzrosła ponad dwukrotnie (sumaryczna długość granic Polski, Litwy, Łotwy i Estonii wynosiła 1213 km). Wcześniej, w lutym 2023, władze Finlandii rozpoczęły budowę płotu z drutem kolczastym na wybranych odcinkach granicy o łącznej długości 200 km^[8][9].

W listopadzie 2023 roku w wyniku znaczącego wzrostu napływu migrantów na granicę fińsko-rosyjską, Finlandia zamknęła wszystkie swoje przejścia graniczne z Rosją, za wyjątkiem położonego najbardziej na północ Raja-Jooseppi^[10]. Również i to przejście zostało zamknięte 29 listopada^[11].

Zamknięte też zostały przejścia kolejowe, za wyjątkiem Vainikkala–Busłowskaja w transporcie towarowym^[12].

13 grudnia 2023 granica została ponownie otwarta, jednak dzień później zamknięto ją ponownie do 14 kwietnia 2024^[13].

Przebieg granicy

Długość granicy wynosi 1343,6 km, w tym 1080,3 km na lądzie, 83,6 km wzdłuż rzek lub strumieni, 125,7 km na jeziorach, 53,7 km na wodach morskich Zatoki Fińskiej oraz 0,3 km na wyspach na morzu^[14].

Północny kraniec granicy fińsko-rosyjskiej to trójstyk (Treriksröset) granic Finlandii, Norwegii i Rosji. Południowy kraniec to Zatoka Fińska. Przebiega przez słabo zaludnione leśne obszary, nie opierając się o naturalne bariery^[15]. Fińskie gminy przygraniczne zamieszkane są sumarycznie przez 276 tys. osób^[15].

Wzdłuż granicy po stronie fińskiej funkcjonuje pas przygraniczny o szerokości do 3 km, na którym przebywanie dozwolone jest wyłącznie za zgodą fińskiej straży granicznej. Podobny pas funkcjonuje po stronie rosyjskiej, jest on jednak średnio szeroki na 15 km, a w niektórych miejscach sięga 130 km szerokości^[16]. Po stronie rosyjskiej w pobliżu granicy nie znajdują się również żadne miejscowości. Wyjątkiem jest miasto Swietogorsk, sąsiadujące z Imatrą^[15].

Fińskie gminy przygraniczne

Następujące fińskie gminy, od północy na południe, graniczą z Rosją^[17]:

Rosyjskie obwody przygraniczne

• Obwód leningradzki
• Republika Karelii
• Obwód murmański

Przejścia graniczne

Na granicy funkcjonują następujące stałe przejścia graniczne (w kolejności od północy na południe)^[18][19]:

• Raja-Jooseppi-Łotta
• Salla
• Kuusamo-Suopieria
• Vartius-Luttia
• Niirala-Wiartsila
• Imatra-Swietogorsk
• Nuijamaa-Brusnicznoje
• Vainikkala-Łużanka
• Vaalimaa-Torfianowka

Oprócz tego funkcjonują tymczasowe przejścia graniczne, m.in. w Inari (Lieksa) i Parikkala^[18].

Kolejowe przejścia graniczne

Na granicy funkcjonują cztery kolejowe przejścia graniczne^[20]:

• Vainikkala–Busłowskaja
• Imatrankoski–Swietogorsk
• Niirala–Wiartsila
• Vartius–Kiwijarwi

Spośród nich jedynie Vainikkala–Busłowskaja jest zelektryfikowane i prowadzi ruch pasażerski (wyłącznie dalekobieżny)^[20].

Dawniej istniało również piąte kolejowe przejście graniczne Kelloselkä–Kuolojarwi. Obecnie jednak tory pomiędzy stacjami granicznymi są rozebrane^[20], a linie na odcinkach po obu stronach granicy nieczynne.

Sieci kolejowe po obu stronach granicy używają podobnego rozstawu (1524 mm w Finlandii, 1520 mm w Rosji), co pozwala pociągom na pokonywanie granicy bez przeładunku lub zmiany wózków. Jednak w obu krajach sieć jest zelektryfikowana w innych napięciach (3 kV DC w Rosji, 25 kV 50 Hz w Finlandii). Stosowane są również inne sprzęgi wagonów (SA-3 w Rosji, śrubowy UIC w Finlandii). Z tego powodu tabor przekraczający granice musi być odpowiednio wyposażony, np. lokomotywy należące do VR są wyposażone w sprzęg mieszany LAF (UIC+SA-3)^[21].

Od końca 2022 roku rola transportu kolejowego między Finlandią a Rosją spadła ze względu na sankcje wprowadzone po inwazji na Ukrainę^[12].

Mapy

• 
  Granica w latach 1920–1940.
• 
  Fińskie straty terytorialne po wojnie zimowej 1940.
• 
  Fińskie straty terytorialne na rzecz ZSRR po pokoju paryskim.
• 
  Granice obecne.

Przypisy

Bibliografia

• VadimV. Kononenko VadimV., JussiJ. Laine JussiJ., Assessment of the Finnish-Russia Border: The Case of Vaalimaa Border Crossing Point, 2008 [dostęp 2024-03-07]  (ang.).
• International Boundary Study No. 74: Finland – U.S.S.R. Boundary, The Geographer, Office of the Geographer, Bureau of Intelligence and Research, 1 lutego 1967 [dostęp 2024-03-07]  (ang.).
• M.M. Graff M.M., Kolejowe przejścia graniczne w Finlandi, „TTS Technika Transportu Szynowego”, R. 25, nr 7-8, 2018, ISSN 1232-3829 [dostęp 2024-03-09]  (pol.).