Ciemiężyca
 Ciemiężyca biała | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | liliopodobne (≡ jednoliścienne) | ||
| Rząd | liliowce | ||
| Rodzina | melantkowate | ||
| Rodzaj | ciemiężyca | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Veratrum L. Sp. Pl. 1044. 1753 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| |||
| |||
Ciemiężyca, ciemierzyca[4] (Veratrum) – rodzaj bylin z rodziny melantkowatych. Obejmuje ok. 25[5] do 50[6] gatunków. Duży rozrzut tej liczby wynika z włączania tu lub wyłączania w osobny rodzaj gatunków z rodzaju melantek Melanthium oraz różnego ujmowania taksonomicznego trzech euroazjatyckich kompleksów gatunków (V. album, V. nigrum i V. maackii) oraz jednego północnoamerykańskiego (V. viride)[7]. Rośliny te występują w strefie umiarkowanej półkuli północnej[5][8], na południu sięgając północnego Meksyku oraz Tajlandii i Mjanmy[5]. W Polsce rosną trzy gatunki: ciemiężyca biała V. album, czarna V. nigrum i zielona V. lobelianum[4].
Z powodu zawartości alkaloidów liczne gatunki ciemiężyc są trujące dla ludzi i zwierząt, niektóre jednak wykorzystywane są leczniczo[7] – V. californicum ma działanie antykoncepcyjne, V. viride stosowany jest przy nadciśnieniu[6]. Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne[6].
Morfologia
- Pokrój
- Długowieczne rośliny z tęgim, pionowym kłączem i bulwami. Korzenie są tęgie i kurczliwe. Łodyga jest dęta, prosta, wzniesiona[7].
- Liście
- Skrętoległe, pojedyncze, wąskie lub szerokie, często z blaszką fałdowaną, u nasady zwężoną w rurkowate pochwy liściowe[7].
- Kwiaty
- Zebrane w złożone grona i wiechy szczytowe. Kwiatostany są owłosione, z przysadkami. Kwiaty obupłciowe w dolnej części kwiatostanów, jednopłciowe (męskie) w górnej. Okwiat kółkowy lub dzwonkowaty z 6 trwałymi, wzniesionymi lub rozpostartymi listkami, zwykle białymi, żółtymi lub fioletowymi, całobrzegimi lub wcinanymi na brzegu. Hypancjum przyrośnięte do częściowo dolnej lub górnej, trójkomorowej zalążni. Pręcików jest 6 o wolnych, cienkich nitkach. Pylniki jednokomorowe, sercowato-nerkowate[7].
- Owoce
- Trójdzielne torebki z trwałą szyjką słupka, otwierające się przegrodowo. Nasiona elipsoidalne i wrzosowate, spłaszczone i u większości gatunków szeroko oskrzydlone[7].
Systematyka
- Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
Jeden z kilku rodzajów wchodzący w skład podrodziny Melianthieae stanowiącej klad bazalny w obrębie rodziny melantkowatych (Melanthiaceae), która włączana jest do rzędu liliowców (Liliales) w obrębie jednoliściennych[2].
- Wykaz gatunków[5]
- Veratrum albiflorum Tolm.
- Veratrum album L. – ciemiężyca biała, ciemierzyca biała
- Veratrum anticleoides (Trautv. & C.A.Mey.) Takeda & Miyake
- Veratrum californicum Durand
- Veratrum dahuricum (Turcz.) O.Loes.
- Veratrum dolichopetalum O.Loes.
- Veratrum fimbriatum A.Gray
- Veratrum formosanum O.Loes.
- Veratrum grandiflorum (Maxim. ex Miq.) O.Loes.
- Veratrum insolitum Jeps.
- Veratrum lobelianum Bernh. – ciemiężyca zielona, ciemierzyca zielona
- Veratrum longebracteatum Takeda
- Veratrum maackii Regel
- Veratrum maximum (Nakai) M.N.Tamura & N.S.Lee
- Veratrum mengtzeanum O.Loes.
- Veratrum micranthum F.T.Wang & Tang
- Veratrum nigrum L. – ciemiężyca czarna, ciemierzyca czarna
- Veratrum oblongum O.Loes.
- Veratrum oxysepalum Turcz.
- Veratrum schindleri O.Loes.
- Veratrum shanense W.W.Sm.
- Veratrum stamineum Maxim.
- Veratrum taliense O.Loes.
- Veratrum × tonussii Poldini
- Veratrum versicolor Nakai
- Veratrum viride Aiton
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-20] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-04-25].
- ↑ a b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 199, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ a b c d Veratrum L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-06-08] .
- ↑ a b c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 961, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ a b c d e f Dale W.D.W. McNeal Dale W.D.W., jr., Aaron D.A.D. Shaw Aaron D.A.D., Veratrum Linnaeus, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-06-08] .
- ↑ ChenCh. Xinqi ChenCh., HiroshiH. Takahashi HiroshiH., Veratrum Linnaeus, [w:] Flora of China [online], eFloras.org [dostęp 2023-06-08] .
