Budzanów

Budzanów

Буданів

Zamek
Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	tarnopolski
Rejon	czortkowski
Hromada	Białobożnica
Prawa miejskie	1549
Powierzchnia	4,702 km²
Populacja (2001) • liczba ludności • gęstość	1634 347,51 os./km²
Nr kierunkowy	+380 3551
Kod pocztowy	48154
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego Budzanów
Położenie na mapie Ukrainy Budzanów
49°09′50″N 25°42′20″E/49,163889 25,705556
Hasło w Wikisłowniku

Budzanów (ukr. Буданів, Budaniw, ros. Буданов, Budanow) – wieś na Ukrainie, w rejonie czortkowskim obwodu tarnopolskiego, w hromadzie Białobożnica, leżąca nad rzeką Seret w czworoboku pomiędzy Czortkowem, Buczaczem, Trembowlą a Kopyczyńcami. Ludność: 1634 osoby (2005).

Historia

W 1549 r. król Polski Zygmunt II August nadał miejscowości magdeburskie prawa miejskie. Miasto w województwie ruskim Rzeczypospolitej Polskiej założył Jakub Budzanowski.

W XIX w. posiadał prawa miejskie w powiecie czortkowskim, Austro-Węgier, zamieszkany przez 4661 osób (rzymscy katolicy 1100, greko-katolicy 1674, żydzi 1 887). Ważniejszymi obiektami były: klasztor, szpital, szkoła. Właścicielem większej posiadłości w drugiej połowie XIX w. był Władysław hr. Baworowski. Jego syn Jerzy był posłem austriackim.

W II Rzeczypospolitej Polskiej wieś w powiecie trembowelskim w województwie stanisławowskim.

W lutym 1940 NKWD zesłało na Syberię 10 rodzin polskich (33 osoby) i 1 żydowską. W latach 1941 - 1943 Niemcy wszystkich żydów przy pomocy szowinistów ukraińskich wymordowali na miejscu lub zesłali do obozów zagłady. W latach 1941 - 1945 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj w różnych okolicznościach 25 Polaków i 1 Rosjanina^[1].

Podczas okupacji przez Rzeszę Wielkoniemiecką pozbawiony praw miejskich i włączony do nowej wiejskiej gminy Budzanów^[2].

Do 2020 roku część rejonu trembowelskiego, od 2020 – czortkowskiego^[3].

Zabytki

• zamek – pierwszy drewniany zamek na wzgórzu zbudował Jakub Budzanowski. Został on zniszczony podczas najazdów tatarskich^[4]. Czworoboczne murowane założenie z czterema kolistymi bastejami w narożach zbudowano na początku XVII wieku na polecenie Jana oraz Marcina Chodorowskich^[4]. Do zamku prowadziła brama przez budynek bramny w narożniku północno-zachodnim i furta od strony miasta. W 1631 r. zamek przeszedł w ręce Aleksandra Sieneńskiego, a potem w ręce rodziny Lewoczyńskich. Kozacy zdobyli i zniszczyli zamek podczas buntów w latach 1648 i 1651^[4]. Przeprowadzona w 1661 r. lustracja stwierdza, że stropy i dach pogniły i opadły, ściany i baszty popękały w wielu miejscach, okna potłuczone, piece rozwalone, stajnia zrujnowana a most i ganki strzelnicze zgniły^[4]. Obiekt odbudował Tomasz Łużecki. Ponownie zdobyły i częściowo zniszczyły zamek wojska osmańskie w latach 1672 i 1675. Prawie sto lat później bo w 1765 r. postanowiono odremontować stojące wieże^[4]. Od 1817 r. na mocy darowizny był własnością proboszcza, dlatego skrzydło zachodnie przebudowano na kościół z prezbiterium w miejscu bastei od południa. Skrzydło południowe zamieniono na plebanię. W 1846 r. ksiądz Kulczycki w jednym ze skrzydeł zbudował budynek klasztoru sióstr Miłosierdzia ze szpitalem. Zamek został zniszczony w czasie I wojny światowej. W nocy z 21/22 marca 1944 roku bojówka banderowców, UPA zaatakowała Polaków, którzy schronili się w zamku. Atak odparto dzięki samoobronie, jednak zginęło 7 mieszkańców Budzanowa, Ukraińscy ludobójcy spalili 90 domów^[5]. Po 1945 r. klasztor i kościół zamieniono na szpital usuwając zdobienia i wprowadzając betonowe stropy. Z zamku do dzisiaj zachowały się dwie basteje i wschodni odcinek murów.
• kościół parafialny pw. św. Krzyża z 1765 roku powstały poprzez przebudowę jednego ze skrzydeł zamku. Prezbiterium to dawna baszta zamkowa. Wnętrze nie zachowało się, poza czterema cennymi rzeźbami z 1760 roku dłuta Jana Jerzego Pinsla. Kościół zwrócono wiernym w latach 90 XX wieku.
• cerkiew św. Jerzego z końca XVIII wieku w stylu barokowym
• kamienice z przełomu XIX/XX wieku
• cmentarz żydowski
• w odległości 4 km na zachód od Budzanowa we wsi Wierzbowiec znajduje się kościół św. Stanisława z początku XX wieku (zdewastowany). W dniu 18/19 marca 1944 roku w wyniku napadu UPA zamordowano w niej 56 Polaków.

Ludzie urodzeni w Budzanowie

• Maria Bojarska – polska filolog i pedagog,
• Bożena Kinasz-Mikołajczak – polska śpiewaczka operowa^[6],
• Konstanty Markiewicz – polski lekarz chorób wewnętrznych, prof. n. med.^[7],
• Soma Morgenstern – austriacki pisarz i dziennikarz żydowskiego pochodzenia,
• Jan Radziwoński – polski lekarz ch. wewn., okulista, pionier sztucznego wylęgu ryb w Polsce, kolekcjoner, filantrop, domowy lekarz rodziny Potockich w Krzeszowicach^[8].
• Lee Strasberg – amerykański reżyser i aktor żydowskiego pochodzenia.

Zobacz też

• Bodzanów

Przypisy

Bibliografia

• Andrzej Betlej. Rzeźby Jana Jerzego Pinsla i jego kręgu z kościoła parafialnego w Budzanowie. „Biuletyn Historii Sztuki”. R. 57. 3/4, s. 343–352, 1995.
• Adam Boniecki: Herbarz polski: wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich. Cz. 1. T. 1. Warszawa : Warszawskie Towarzystwo Akcyjne Artystyczno-Wydawnicze 1899, s. 321.
• Kinga Blaschke: Kościół parafialny pw. Podniesienia Krzyża w Budzanowie. [W:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Cz. I: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego. Kraków: Antykwa, drukarnia Skleniarz, 2009, 508 s., 806 il., s. 33. ISBN 978-83-89273-71-0.

Linki zewnętrzne

• Budzanów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 446 .
• Budzanów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 264 .
• O zamku w Budzanowie
• Zamek w Budzanowie
• Historia żydów w Budzanowie na portalu Wirtualny Sztetl