Aktyn

Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „Ac”. Zobacz też: AC lub .ac.

Aktyn

rad ← aktyn → tor
La ↑ Ac ↓ Ute 89 Ac
Wygląd
srebrzystobiały
Widmo emisyjne aktynu
Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.	aktyn, Ac, 89 (łac. actinium)
Grupa, okres, blok	–, 7, f
Stopień utlenienia	III
Właściwości metaliczne	aktynowiec
Właściwości tlenków	zasadowe
Masa atomowa	[227][2][a]
Stan skupienia	stały
Gęstość	10070 kg/m³[1]
Temperatura topnienia	1050 °C[1]
Temperatura wrzenia	3198 °C[1]
Numer CAS	7440-34-8
PubChem	23965
Właściwości atomowe Promień • atomowy • van der Waalsa 195 pm 111 pm Konfiguracja elektronowa [Rn]6d17s2 Zapełnienie powłok 2, 8, 18, 32, 18, 9, 2 (wizualizacja powłok) Elektroujemność • w skali Paulinga • w skali Allreda 1,1 1,00 Potencjały jonizacyjne I 499 kJ/mol II 1170 kJ/mol III 1900 kJ/mol
Właściwości fizyczne Ciepło parowania 304,6 kJ/mol Ciepło topnienia 62 kJ/mol Przewodność cieplna 12 W/(m·K) Układ krystalograficzny regularny ściennie centrowany Objętość molowa 22,55×10−6 m³/mol
Najbardziej stabilne izotopy izotop wyst. o.p.r. s.r. e.r. MeV p.r. 225Ac {syn.} 10 dni α 5,935 221Fr 226Ac {syn.} 29,37 godz. EC α β− 0,640 5,536 1,117 226Ra 222Fr 226Th 227Ac 100% 21,773 lat α β− 5,042 0,045 223Fr 227Th 228Ac {syn.} 6,13 godz. β− 2,142 228Th
Niebezpieczeństwa Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Wiarygodne źródła oznakowania tej substancji według kryteriów GHS są niedostępne.
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Aktyn (Ac, łac. actinium) – nietrwały pierwiastek chemiczny zaliczany do aktynowców^[3][4] lub skandowców^[5].

Odkrycie

Nazwa pochodzi od greckiego słowa aktinos oznaczającego promień. Francuski chemik André-Louis Debierne wykrył aktyn w 1899 roku na podstawie stwierdzenia promieniowania (stąd nazwa) jonizującego i widzialnego (niebieskawego) oraz wydzielania energii termicznej w przesączach otrzymanych od Pierre’a i Marii Curie. W tym samym czasie co Debierne, ten sam pierwiastek wykrył chemik niemiecki Friedrich Otto Giesel, który proponował nieuznaną nazwę emanium (łac. emanare – szerzyć się, rozpływać się, emanować).

Izotopy

Znane izotopy aktynu mają liczby masowe od 221 do 230. W skorupie ziemskiej występuje jedynie izotop 227, w obfitości ok. 3×10⁻¹⁴% wagowo, a w rudach uranu w ilości 0,15 mg/Mg^[6].

Otrzymywanie

Ze środowiska naturalnego pozyskuje się go z rud uranowych przez aktywację izotopu ²²⁶Ra neutronami, po której następuje rozpad β (rozpad z emisją cząstki β, o energii 0,04 MeV następuje w 98,8% przypadków, a w pozostałych następuje rozpad alfa^[6]):

²²⁶Ra(n, γ)²²⁷Ra → ²²⁷Ac

Aktyn oddziela się następnie od radu rozpuszczalnikami organicznymi.

Pierwiastek występuje też w szeregu promieniotwórczym ²²⁹Th^[7]:

²²⁹Th(α)→²²⁵Ra(β⁻)→²²⁵Ac

Właściwości chemiczne

Aktyn jest bardzo aktywny chemicznie i ma wysoką radiotoksyczność. Międzynarodowa Komisja Ochrony Radiologicznej (ICRP) ustanowiła dopuszczalną ilość ²²⁷Ac w organizmie człowieka na 1 kBq, a kości jako narząd krytyczny^[6]. Na powietrzu łatwo się utlenia. Rozpuszcza się w kwasie solnym i azotowym. Związki aktynu są izoelektronowe z analogicznymi związkami lantanu – sole lantanu wykorzystywane są jako nośniki aktynu.

Najpopularniejsze związki

• Ac₂O₃
• Ac₂S₃
• Ac(OH)₃
• AcF₃ – źródło neutronów aktywowane cząstkami alfa, 1 Ci tego związku emituje 1,21×10⁶ neutronów/s
• Ac₂(C₂O₄)₃
• Ac₂(PO₄)₃
• Ac₂(SiF₆)₃

Wykorzystanie

Istnieje kilka eksperymentalnych zastosowań aktynu, zwłaszcza w medycynie, do których predysponuje pierwiastek krótki okres połowicznego rozpadu pewnych izotopów (zwłaszcza aktyn-225), oraz emisja cząstek alfa – aktyn nadaje się więc do użycia w radioterapii, dokładniej terapii nowotworów cząstkami alfa(inne języki) (targeted alpha-particle therapy, TAT), zwłaszcza nowotworów złośliwych^[8][9]. Może być też używany jako generator ²¹³Bi, izotopu bizmutu także przydatnego w tej samej terapii^[9]. ²²⁵Ac jest też źródłem ²⁰⁹Bi^[8].

Aktyn-227 jest używany jako znacznik używany na głębokościach, m.in. do poszukiwań innych izotopów pierwiastka^[10].

Zobacz też

• Klasyfikacja lantanowców i aktynowców

Uwagi

Przypisy