Aksel Sandemose

Aksel Sandemose

Sandemose w 1963
Data i miejsce urodzenia	19 marca 1899 Nykøbing Mors
Data i miejsce śmierci	6 sierpnia 1965 Kopenhaga
Język	bokmål, duński
Dziedzina sztuki	powieść, nowela
Ważne dzieła
Klabautermanden, En flyktning krysser sitt spor, Przeszłość jest snem, Wilkołak
Nagrody
Nagroda Doblouga (1959)
Multimedia w Wikimedia Commons

Aksel Sandemose (ur. 19 marca 1899 w Nykøbing Mors na wyspie Mors, zm. 6 sierpnia 1965 w Kopenhadze^[1]) – norweski pisarz pochodzenia duńskiego^[2], autor nowel i powieści psychologicznych^[1]. Jeden z najwybitniejszych prozaików norweskich XX wieku^[3][4].

Życiorys

Urodził się w Danii^[2] jako Axel Nielsen (nazwisko zmienił w 1921^[4]). Jego matka Amalie z domu Jacobsdatter^[5] pochodziła z Norwegii^[1]. Ojciec, Jørgen Nielsen^[5], był duńskim kowalem. Aksel Sandemose pisał początkowo po duńsku, pod wpływem twórczości Johannesa Jensena i Josepha Conrada. Był samoukiem^[1]. Pracował w różnych zawodach, m.in. jako marynarz^[1][2].

W 1923 wydano jego pierwszy zbiór nowel, Fortællinger fra Labrador. W kolejnym roku wydane zostały zbiory Storme ved jævndøgn oraz powieści Ungdomssynd i Mænd fra Atlanten^[1]. W 1927 ukazała się powieść Klabautermanden^[6], rok później Ross Dane. W tym okresie twórczości Sandemose inspirował się głównie swoją pracą na morzu i jako drwal w Kanadzie. Pracował też jako nauczyciel i urzędnik^[1].

W maju 1930 zamieszkał w Norwegii. Jego pierwsza powieść w języku bokmål (który z czasem biegle opanował^[6]), En sjømann går i land, ukazała się w 1931^[1]. Jej bohaterem jest marynarz Espen Aranakke. Postać ta pojawia się w kolejnych powieściach, En flyktning krysser sitt spor (1933), Det stod en benk i haven (1937), Brudulje (1938). Tematykę morską Sandemose podjął także w powieści Vi pynter oss med horn z 1936^[1][6] oraz w zbiorach nowel Sandemose forteller (1937), September (1939) i Fortellinger fra andre tider (1940)^[1].

W 1941^[1] Sandemose uciekł przed okupacją niemiecką do Szwecji^[1][6], gdzie przebywał do końca wojny^[6]. W 1944 ukazała się powieść Przeszłość jest snem (szw. Det svundne er en dröm, wyd. norw. Det svundne er en drøm, 1946)^[1][6]. Wydano następnie powieści psychologiczno-kryminalne Tjærehandleren (1945) i Alice Atkinson og hennes elskere (1949)^[1].

W 1950 osiadł w Kjørkelvik obok Risør. W latach 1951–1955 wydawał kwartalnik „Årstidene”, w którym publikował teksty autobiograficzne, własne komentarze literackie i eseje^[1]. W 1958 ukazała się powieść Wilkołak, a trzy lata później jej kontynuacja, Felicias bryllup^[1][7]. W 1959 uchonorowany został Nagrodą Doblouga dla pisarza norweskiego^[8]. Powieść autobiograficzna Murene rundt Jeriko wydana została w 1960^[1]. W 1963 Eyvind Johnson nominował Sandemose’a do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury^[9].

Motywami charakterystycznymi dla twórczości Aksela Sandemose’a są zazdrość, walka o władzę oraz zabójstwo, którego przyczyn autor upatrywał głównie w traumatycznym dzieciństwie^[1]. W powieści En flyktning krysser sitt spor opisał ironiczne prawo Jante, które zaczęło funkcjonować w Szwecji jako stereotyp etniczny Skandynawów^[10].

Przypisy

Bibliografia

• ZenonZ. Ciesielski ZenonZ. (red.), Słownik pisarzy skandynawskich, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, ISBN 83-214-0275-5 .
• WładysławW. Floryan WładysławW. (red.), Dzieje literatur europejskej, t. 2 cz. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, ISBN 83-01-04452-7 .