Hendrik Wester

Hendrik Wester
Hendrik Wester (1752–1821)
Algemene informatie
Volledige naam Hendrik Wester
Geboren 23 januari 1752
Garmerwolde
Overleden 19 februari 1821
Oude Pekela
Nationaliteit Nederlands
Beroep onderwijzer en onderwijshervormer
Bekend van onderwijs in de 18e en 19e eeuw
Portaal  Portaalicoon   onderwijs

Hendrik Wester (Garmerwolde, 23 januari 1752 – Oude Pekela, 19 februari 1821) was een Nederlandse onderwijzer en onderwijshervormer.

Biografie

Wester, zoon van de bemiddelde landbouwer Roelf Wester en Wieke Hindriks, werkte aanvankelijk als winkelbediende in Groningen. Hij werd op 20-jarige leeftijd schoolmeester in de Groningse plaats Ten Boer. Hij begon hier in een tijdelijk baan, maar verrichtte zijn taak zo goed, dat het niet lang duurde of hij ontving een vaste aanstelling.

Al spoedig zag hij in dat het schoolonderwijs, zoals het toen nog algemeen gegeven werd, saai was en in elk opzicht verbetering behoefde. Hij begreep intuïtief, dat alle onderwijs, wilde het vruchten afwerpen, de belangstelling van de leerlingen moest hebben en begrijpelijk moest zijn. Met deze gedachte bracht Wester geleidelijk en tactvol allerlei verbeteringen aan. Een van de eerste was het invoeren van de Hollandse spelnamen bij het lezen. Daarnaast maakte hij zijn leerlingen bekend met orde en rust in de school en voerde een soort klassikaal onderwijs in, het zogenaamde "stilschoolhouden".

Na elf jaar in Ten Boer werkzaam te zijn geweest werd hij in 1783 schoolmeester in Oude Pekela als opvolger van de overleden schoolmeester Derk Jan Houwink.[1] Al voor die tijd begon hij te schrijven over onderwijskundige zaken. In 1780 verscheen zijn ABC boek, of Begin der letteroefening, voor kinderen. Een boek, dat in het midden van de 19e eeuw zijn 28e druk beleefde.[2] In het totaal zouden er een vijftigtal schoolboeken van zijn hand verschijnen. Hij schreef niet alleen over het taalonderwijs, de vaderlandse geschiedenis, aardrijkskunde en godsdienst, maar ook een verhandeling over de gebreken in de burgerscholen.

Wester was autodidact. In Oude Pekela was hij tevens raadslid en lid van de kerkenraad. Hij was gehuwd met Annechijn Doedens, dochter van het notabele echtpaar Doede Doedens en Elje Jans uit Oude Pekela. Zijn huwelijk bleef kinderloos.

Zijn werk bleef niet onopgemerkt. Enkele van zijn publicaties werden bekroond door de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen. Zijn school in Oude Pekela werd tot modelschool verklaard. In 1801 werd hij benoemd tot een van de eerste schoolopzieners van de toenmalige Bataafse Republiek.[3] Naar hem zijn diverse scholen in Nederland genoemd. In 1880 werd bijvoorbeeld in Amsterdam de Hendrik Westerschool geopend, als eerbewijs voor zijn verbeteringen op het gebied van het onderwijs, onder andere door de invoering van de maatspelling.[4]

Wester overleed in 1821 op 69-jarige leeftijd. Hij was Broeder van de Orde van de Nederlandse Leeuw en erelid van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen. De Groningse hoogleraar Theodorus van Swinderen schreef een in memoriam gewijd aan Wester.[5] Hendrik Wester ligt begraven op het kerkhof bij de Nederlands Hervormde kerk te Oude Pekela.

In 1826 werd door de uitgever Oomkens uit Groningen, op de begraafplaats in Oude Pekela, een tombe geplaatst op het graf van Wester (zie fotogalerij), welk monument in 1894 werd vervangen door het huidige. Dit neoclassicistische grafmonument van blauw arduin kreeg in 1991 een plaats in de tuin van het museum Kapiteinshuis Pekela in Nieuwe Pekela. In 1956 werd een standbeeld van Hendrik Wester (zie fotogalerij) in Ten Boer, de plaats waar zijn carrière begon, geplaatst.

Zowel in Ten Boer als Oude Pekela is een straat naar Wester genoemd.

Bibliografie (selectie)

  • 1780 - Dichtmaatige lessen en gebeden voor de schooljeugd, saamenspraak tusschen een vader en zyn kind, benevens het Karakter van de voorbeeldige Loretta
  • 1780 - ABC boek, of Begin der letteroefening, voor kinderen
  • 1787 - De merkwaardigste bijbelgeschiedenissen in vragen en antwoorden, voor jonge kinderen
  • 1795 - Prijsverhandelingen over de gebreken in de burgerschoolen (samen met Carl Gottlieb Horstig)
  • 1801 - Schoolboek der geschiedenissen van ons vaderland
  • 1805 - Spelboekje en Eerste spelboekje, voor eerstbeginnende leerlingen
  • 1807 - Woordenboekje, behelzende één lijstje van minbekende Nederlandsche woorden, en één van meest in gebruik zijnde basterdwoorden, en die uit andere talen ontleend zijn: een schoolboek voor gevorderde leerlingen
  • 1812 - Korte en nuttige leeslesjes, naar de vatbaarheid en den smaak van kleine kinderen: een schoolboek
  • 1813 - Nieuw schriftuurlijk schoolboek, met leerzame aanmerkingen
  • 1814 - Bevattelijk onderwijs in de Nederlandsche spel- en taalkunde, voor de schooljeugd
  • 1816 - De kleine Jan: een boekje voor jonge scholieren, tot lees- en verstandsoefening
  • 1818/1821 - Bijbelgeschiedenissen voor de Nederlandsche jeugd

Fotogalerij

  • Oorspronkelijk gedenkteken Hendrik Wester Oude Pekela
    Oorspronkelijk gedenkteken Hendrik Wester Oude Pekela
  • Standbeeld van Hendrik Wester (1752–1821) bij het gemeentehuis van Ten Boer
    Standbeeld van Hendrik Wester (1752–1821) bij het gemeentehuis van Ten Boer
  • Graf van Hendrik Wester in Oude Pekela
    Graf van Hendrik Wester in Oude Pekela
  • "De nakomelingschap volmake wat hij begonnen heeft"
    "De nakomelingschap volmake wat hij begonnen heeft"
  • Herdenkingssteen in de Nederlandse Hervormde Kerk, Oude Pekela
    Herdenkingssteen in de Nederlandse Hervormde Kerk, Oude Pekela
Bronnen, noten en/of referenties
  1. ↑ Had Wester in Ten Boer niet meer dan 30 leerlingen gehad, in Oude Pekela begon hij met 160, welk aantal spoedig groeide tot 200 aan de dagschool en 80 aan de avondschool. De meesters in die tijd hadden een zware dagtaak te vervullen; ze stonden voor grote klassen en gaven geregeld driemaal per dag les: van 9.00 tot 11.15, van 13.00 tot 15.30 en van 17.00 tot 19.00 uur.
  2. ↑ Overzicht publicaties van Hendrik Wester bij de Koninklijke Bibliotheek [1][dode link]
  3. ↑ Het verhaal van Groningen: http://www.hetverhaalvangroningen.nl/verhalen/hendrik-wester-1752-1821-schoolmeester-en-onderwijshervormer/view
  4. ↑ Leeuwarder Courant d.d. 8 juni 1880
  5. ↑ Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren Hendrik Wester

Overige bronnen

  • Boels, Hendrik (et al.) Canon van Groningen: 40 ijkpunten uit de Groninger geschiedenis p. 59 (2008) uitg. Huis van de Groninger Cultuur, Groningen, ISBN 978-90-809229-5-2
  • Kuil, D.: Kroniek van Pekela (1558) 1599-1999, Ten Boer (1999).
  • Kuil, D.: in Vierhonderd jaar Groninger Veenkoloniën in biografische schetsen p. 258, Groningen (1994), ISBN 90-5028-041-2.
  • Branden, F. Jos. van den en J.G. Frederiks in: Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren - Hendrik Wester (1752-1821)
  • Witsen Geysbeek, P.G. in: Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren - Ter Gedachtenis van H. Wester
  • Blok, P.J. en P.C. Molhuysen in: Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren - Wester, Hendrik
Mediabestanden
Zie de categorie Hendrik Wester van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.